سواد مالی یعنی آزادی انتخاب در چهارراه‌های زندگی
- آکادمی هوش مالی نوشت: سواد مالی مقوله‌ای ضروری برای مردم همۀ کشورهاست؛ اما جوامع مختلف، رویکرد متفاوتی به آن دارند و مردم در مسیر کسب آگاهی‌های مالی با موانعی دست به گریبان‌اند. برای آشنایی با سواد مالی در کشور‌های مختلف، شناخت الگو‌ها و بهره‌وری از آن‌ها، آکادمی هوش مالی در مجموعه گفتگو‌هایی اختصاصی با صاحب‌نظران کشور‌های مختلف، رویکرد‌ها و مسائل موجود در دیگر نقاط جهان را بررسی می‌کند. در این قسمت، فلور آن مسی، مدیر بخش امور مالی سازمان همکاری و توسعۀ اقتصادی و دبیر اجرایی شبکۀ بین‌المللی آموزش مالی، که شناخت کافی از مردم و ساختار حاکمیتی فرانسه دارد، از سواد مالی در این کشور می‌گوید. آن چه در ادامه می‌آید، مصاحبۀ با این کارشناس فرانسوی است.
سطح سواد مالی مردم فرانسه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
یکی از فعالیت‌های ما در سازمان همکاری و توسعۀ اقتصادی (اُای‌سی‌دی)، طراحی ابزارها و پرسشنامهها با هدف ارزیابی سطح سواد مالی بزرگسالان در کشور‌های عضو این سازمان است. سواد مالی فقط به معنای داشتن دانش مالی دربارۀ مفاهیمی مثل تورم و نرخ سود مرکب نیست. ما با استفاده از این ابزارها، رفتار‌های مالی از جمله میزان پس‌انداز، بودجه‌بندی، برنامه‌ریزی و البته رویکرد افراد به پول و امور مالی را هم بررسی می‌کنیم.
دانش مالی مردم فرانسه دربارۀ مفاهیمی مثل نرخ تورم و بودجه‌بندی، در سطح خوبی قرار دارد. ارزیابی رفتار‌های مالی فرانسوی‌ها نشان می‌دهد آن‌ها بودجه‌بندی را به خوبی می‌شناسند و اصولاً این رفتار را از والدین‌شان می‌آموزند. در واقع، بسیاری از عادت‌های مالی در خانواده‌ها شکل می‌گیرد. برای مثال، وقتی من دانش‌آموز بودم، آموزه‌های مالی مانند امروز در مدارس جایی نداشت. با این حال، به دلیل الگوبرداری از والدین، بسیاری از عادت‌های درست مالی در میان مردم فرانسه رایج شده است.
طبق آمار و ارقام، بیشتر مردم در کشور‌های آسیایی اهل پس‌اندازند و این رقم، از متوسط کشور‌های عضو اُای‌سی‌دی بیشتر است. هر چند مردم فرانسه به اندازۀ آسیایی‌ها پس‌انداز نمی‌کنند، پس‌اندازکنندگان خوبی هستند. با وجود این، مفهوم نرخ مرکب، نه فقط در فرانسه، بلکه تقریباً در تمام کشور‌های دنیا به خوبی درک نشده است. نحوۀ استفاده از اعتبار، یکی از حوزه‌هایی است که نیاز به بهبود دارد. با آن که چارچوب حمایت از مصرف‌کننده در کشور ما بسیار قدرتمند است، مشکلاتی نیز، به‌خصوص برای قشر کم‌درآمد و کم‌سواد، در این زمینه وجود دارد. آن‌ها برای خرید‌های آنی، از کارت اعتباری استفاده می‌کنند؛ در حالی که باید برای سرمایه‌گذاری در مسکن یا دارایی‌های بلندمدت از آن بهره ببرند. به طور متوسط، سطح سواد مالی مردم فرانسه در مقایسه با دیگر کشور‌های اُای‌سی‌دی بالاتر است.
تمام این اطلاعات دربارۀ متوسط‌هاست و به نظر من صحبت کردن دربارۀ متوسط‌ها درست نیست؛ چون ما هیچ وقت با فردی معمولی طرف نیستیم و باید همۀ افراد و تنوع جمعیت را در نظر بگیریم. واضح است که تحصیلکرده‌ها، افراد پردرآمد و با درآمد متوسط تا اندازۀ زیادی از نظر مالی باسوادند؛ اما بخشی از جمعیت کشور به دلیل دانش مالی کم یا رفتار‌های مالی ضعیف در ارتباط با پس‌انداز، در معرض ریسک قرار دارند و معمولاً بدهکارند.
در ارزیابی‌های اخیر اُای‌سی‌دی، نسل جوان فرانسه نسبت به کشور‌های عضو دیگر سواد مالی کمتری دارد. به همین دلیل، دولت فرانسه روی راهبرد ملی آموزش مالی سرمایه‌گذاری کرده و قصد دارد سواد مالی را در برنامه‌های درسی مدارس بگنجاند تا نسل جوان مهارت‌های لازم را کسب کند. از سوی دیگر، سطح دانش مالی زنان در فرانسه در مقایسه با مردان کمتر است.
وضعیت آموزش سواد مالی در مدارس فرانسه چگونه است؟
نظام آموزش و پرورش در فرانسه، نظامی متمرکز است و تصمیم‌گیری‌ها دربارۀ برنامۀ دروس ملی به صورت متمرکز انجام می‌شود؛ اما معلم‌ها تا اندازه‌ای در تعدیل و تطبیق برنامه‌های درسی آزادی عمل دارند. در مدارس فرانسه، درس جداگانه‌ای برای آموزش سواد مالی نداریم، بلکه این آموزه‌ها در درس‌های دیگر گنجانده شده است. در این زمینه اقداماتی صورت گرفته و سواد مالی در مقطع راهنمایی و البته کمی هم در دبیرستان به درس‌های دیگر اضافه شده؛ اما از نظر تعداد ساعت و همین طور با توجه به ادغام سواد مالی با درس‌های دیگر، باید بگویم این اقدامات نسبتاً محدود است. از آن‌جا که تغییر برنامه‌های درسی در فرانسه فرایندی زمان‌بر است، فکر می‌کنم تغییراتی که به تازگی شروع شده هم اتفاق خوبی است.
از سوی دیگر، دولت و بانک مرکزی در مراسم هفتۀ جهانی پول و پویش‌های آگاهی دربارهٔ امور مالی مشارکت می‌کنند. تمام این فعالیت‌های فوق برنامه که با هدف آگاه کردن مردم دربارۀ پول و امور مالی صورت می‌گیرد، حائز اهمیت است. علاوه بر مدارس، امیدواریم اعضای خانواده‌ها نیز دربارۀ این امور با یکدیگر گفتگو کنند؛ چون در فرهنگ ما صحبت کردن دربارۀ پول در محیط خانه، تابو محسوب می‌شود. این گفتگو‌ها باعث می‌شود نسل جوان مهارت‌های لازم را کسب کند.
برای افزایش سطح سواد مالی زنان چه اقداماتی باید انجام شود؟
بر اساس داده‌ها، در تمام جهان و همین طور فرانسه، سطح سواد مالی زنان پایین‌تر از مردان است. زنان در سرمایه‌گذاری بلندمدت (البته برای خودشان و نه فرزندان و خانواده)، نسبت به مردان توانایی کمتری دارند. برای افزایش آگاهی‌های مالی زنان، دختر‌ها و پسر‌ها باید به صورت مساوی از آموزش برخوردار باشند. در عین حال، برنامه‌ها باید به گونه‌ای آموزش داده شود که سوگیری‌های جنسیتی در آن وجود نداشته باشد؛ چون شیوۀ یادگیری دختر‌ها و پسر‌ها اندکی متفاوت است.
«پیزا» یا «برنامۀ سنجش بین‌المللی»، برنامه‌ای است که عملکرد دانش‌آموزان پانزده‌ساله را در خواندن، ریاضی و علوم ارزیابی می‌کند. در طول سال‌های مختلف دیده‌ایم که پسر‌ها معمولاً در ریاضی عملکرد بهتری نسبت به دختر‌ها دارند. این بدان معناست که اگر مانند گذشته، سواد مالی را در کلاس‌های ریاضی آموزش دهیم، فقط به نفع پسر‌ها عمل کرده‌ایم. منظورم این نیست که نباید این کار را انجام دهیم؛ اما برنامه‌های آموزش سواد مالی باید در کلاس‌های علوم اجتماعی یا درس‌های دیگری که عملکرد دختر‌ها در آن‌ها بهتر است نیز گنجانده شود. بنابراین، یکی از اقدامات ضروری این است که شیوه‌های آموزشی، با سوگیری جنسیتی همراه نباشد.
عامل اثرگذار دیگر، نگرش خانواده‌هاست. برای مثال، آیا فرصت برابر برای دسترسی به حساب بانکی به دختر‌ها داده می‌شود؟ در ارزیابی‌های پیزا همبستگی زیادی میان دسترسی به حساب بانکی الکترونیک و سطح سواد مالی وجود دارد. بنابراین، سواد مالی با تجربیات زندگی ما مرتبط است. در کشور‌های مختلف و البته بر اساس قوانین آن‌ها، باید فرصت‌های برابر برای انجام کار‌ها در اختیار دختر‌ها قرار بگیرد تا یادگیری اتفاق بیفتد. در این صورت، می‌شود انتظار بهبود داشت.
در میان بزرگسالان هم زن‌ها به حمایت بیشتری در این زمینه نیاز دارند تا بیاموزند سرمایه‌گذاری کار بدی نیست؛ به‌خصوص سرمایه‌گذاری بلندمدت و البته برای خودشان. عموماً زنان بیشتر از خودشان، به خانواده اهمیت می‌دهند؛ اما باید متوجه این موضوع باشند که اگر به خودشان توجه نکنند، مراقبت از خانواده هم به مراتب دشوارتر خواهد بود. فکر می‌کنم ما به گروه‌های حمایتی نیاز داریم؛ گروه‌هایی متشکل از زنان که در نقش سرپرست خانواده و مراقبت‌کننده، برای زنان الگو باشند و از آن‌ها حمایت کنند. در عین حال، باید اطمینان حاصل کنند که منابع لازم برای مراقبت از کسانی که این زنان دوست‌شان دارند، در اختیارشان قرار می‌گیرد.
افزایش سواد مالی جامعه چه ضرورتی دارد؟
افزایش سطح سواد مالی افراد جامعه، به دلایل مختلفی دارای اهمیت است. وقتی آن‌ها دانش مالی داشته باشند و باسواد مالی باشند، امکان انتخاب‌های بهتری هم خواهند داشت. برعکس، اگر با فرایند بودجه‌بندی آشنا نباشند یا توانایی برنامه‌ریزی برای آینده را برای خود یا فرزندان‌شان نداشته باشند، انتخاب‌های‌شان محدود می‌شود. بنابراین، وقتی از سواد مالی و آگاهی مالی صحبت می‌کنیم، منظورمان آزادی انتخاب است. با آگاهی، بودجه‌بندی و پس‌انداز، به خود و فرزندان‌مان گزینه‌های بیشتری در زندگی می‌دهیم. به همین دلیل، سواد مالی برای نسل آینده بسیار مهم است. اگر آن‌ها مدت زمان طولانی‌تری تحصیل کنند، گزینه‌های بیشتری برای انتخاب شغل داشته باشند و بدانند چطور طرح اولیۀ کسب‌وکار را طراحی کرده و آن را با دریافت وام اجرا کنند، تغییرات مثبت بسیاری در زندگی‌شان به وجود می‌آید و فرصت‌های بیشتری در اختیار خواهند داشت. از همین رو، ما در اُای‌سی‌دی معتقدیم دانش مالی از اهمیت بسیاری برخوردار است و آموزش دربارۀ پول، زندگی را تغییر می‌دهد.
