مادون نفس چیست؟

در قانون مجازات اسلامی، وارد نمودن آسیب به تمامیت جسمی دیگران، جرم محسوب شده است. به همین دلیل، کلیه آسیب‌هایی که به جسم و جان دیگران وارد می‌شود، می‌بایست به نحوی، جبران شود که در برخی موارد، بسته به کیفیت جرم واقع شده، مجازات قصاص بر مرتکب اعمال می‌شود و در مواردی هم که بنا به دلایلی، امکان قصاص وجود دارد، حکم به پرداخت مالی تحت عنوان دیه یا ارش، برای جبران خسارت وارده، صادر می‌شود.

بر این اساس، جنایاتی که علیه تمامیت جسمانی دیگری وارد می‌شود را می‌توان به دو دسته تقسیم بندی نمود که یک دسته از آن‌ها، تحت عنوان جنایات علیه نفس و جان دیگری و دسته دیگر، تحت عنوان جنایات مادون نفس، شناخته می‌شوند که احکام مربوط به هر یک، از جمله مجازات آن‌ها، متفاوت خواهد بود. به همین مناسبت، پرداختن به این موضوع، اهمیت دارد که در قانون، برای جنایات مادون نفس، چه مجازات‌هایی مقرر شده است.

زمانی که شخصی، علیه تمامیت جسمانی دیگری، جرمی را مرتکب می‌شود، ممکن است آسیب وارده به شخص بزه دیده، به دو صورت باشد؛ در برخی موارد، نتیجه آسیب وارده، منجر به صدمه به جان و نفس دیگری می‌شود و به عبارت دیگر، منجر به این می‌شود که شخصی کشته شود که در این صورت، صحبت از انواع قتل اعم از عمد، شبه عمد یا خطای محض می‌شود که به موجب آن، جرم علیه نفس و جان دیگری، صورت گرفته است.

اما در برخی موارد، جرم ارتکاب یافته، منجر به آسیب به نفس یا جان دیگری نشده؛ بلکه آسیب وارده، منجر به آسیب‌هایی در سطح کمتری از نفس بزه دیده می‌شود؛ به عنوان نمونه، در صورتی که جرم ضرب و جرح، صورت گرفته باشد و شخص، با اعمال خود، منجر به شکستن یا نقص وارد نمودن به یکی از اعضای بدن دیگری شود، در این صورت، جرم انجام شده، تحت عنوان جنایت مادون نفس شناخته می‌شود؛ بنابراین، در توضیح این مطلب که مادون نفس چیست، باید گفت که منظور از مادون نفس، آن است که آسیب وارد شده به دیگری، در حد آسیب وارد نمودن به نفس یا به عبارت دیگر، کشتن فرد دیگری نبوده؛ بلکه در سطحی کمتر از آسیب به نفس بوده که به اصطلاح، آن را تحت عنوان مادون نفس نامگذاری می‌کنیم.

جنایت مادون نفس چیست؟

جنایات مادون نفس یا همان جنایات علیه اعضای بدن دیگران، در ماده ۳۸۷ قانون مجازات اسلامی، تعیین شده است که به موجب آن، جنایت بر عضو، به هر گونه آسیبی گفته می‌شود که کمتر از قتل نفس باشد. به عنوان نمونه، قطع عضو، وارد کردن جرح بر اعضای بدن و یا صدماتی که به منافع اعضای بدن وارد می‌شود. بر اساس این ماده، می‌توان گفت که جنایت مادون نفس، در دو حالت اتفاق می‌افتد:

نخست، زمانی است که مرتکب، جنایتی بر عضو یا اعضای بدن دیگری وارد می‌کند که در پی انجام آن، عضو بدن فرد، قطع شود، بشکند، دچار نقصان شده، از کار بیفتد یا دچار تغییر شکل شود؛ مثل زمانی که در پی جرم ضرب و جرح، بزه دیده، دچار شکستگی و ترک برداشتن استخوان سر شده یا قطع نخاع شود.

دوم، زمانی است که آسیب وارد شده بر اعضای بدن دیگری، منجر به ایجاد مرض دائمی یا از بین رفتن یا ایجاد نقص در یکی از حواس فرد بشود؛ به عنوان مثال، در صورتی که آسیب وارده به گوش، منجر به ایجاد آسیب در شنوایی شده یا سایر حواس بدن فرد، شامل بویایی، چشایی، بینایی و … از بین برود.

مجازات جنایت مادون نفس چیست؟

در ماده ۳۸۶ قانون مجازات اسلامی بیان شده است که بر اساس این ماده، مجازات جنایت عمدی بر اعضای بدن، در صورت تقاضای بزه دیده یا، ولی او، در صورتی که شرایط مقرر در قانون وجود داشته باشد، مجازات قصاص است. البته، اگر شرایط قانونی برای قصاص عضو وجود نداشته باشد، بر اساس قانون، مجازات دیه یا تعزیر، قابل اعمال خواهد بود.

مجازات جنایت مادون نفس، در صورتی که به صورت عمدی رخ داده و شرایط قانونی قصاص عضو نیز وجود داشته باشد، در وهله اول، قصاص عضو مرتکب می‌باشد. یعنی هرگونه آسیبی که مرتکب وارد نموده است، همان آسیب، در مورد خود وی انجام می‌شود؛ دقیقا مشابه قصاص نفس. بر اساس ماده ۳۹۳ قانون مجازات اسلامی، از جمله شرایط قصاص برای جنایات مادون نفس، آن است که:

محل عضوی که قصاص عضو می‌شود، با محل جنایت مادون نفس، یکسان باشد؛ قصاص انجام شده، با مقدار جنایت وارد شده، مساوی باشد؛ بیم کشته شدن شخص قصاص شونده و یا صدمه رسیدن به سایر اعضای بدن وی وجود نداشته باشد؛ عضو سالم بدن، در مقابل عضوی که ناسالم یا معیوب بوده است، قابل قصاص کردن نیست و قصاص عضو کامل، در برابر قصاص عضو ناقص نیز امکان پذیر نمی‌باشد.

بر این اساس، در برخی موارد، ممکن است که جنایت مادون نفس، قابل اجرا نباشد؛ به دلیل اینکه بیم آن وجود دارد که به سلامتی شخص، آسیب وارد شود. به همین دلیل، در ماده ۴۰۱ قانون مجازات اسلامی، مقرر شده است که در جنایت مامومه، دامغه، جائفه، هاشمه و منقله، شکستگی استخوان و نیز صدماتی که منجر به تغییر رنگ پوست یا ورم کردن بدن می‌شود، مجازات قصاص، قابل انجام نبوده و مرتکب، به پرداخت دیه اعضای بدن محکوم می‌شود.

بر این اساس، یکی دیگر از انواع مجازات جنایت مادون نفس، پرداخت دیه است و آن، مربوط به زمانی است که بنا به دلایل ذکر شده، امکان قصاص مرتکب، وجود ندارد. به جز قصاص و دیه، در برخی موارد، این امکان وجود دارد که مجازات جنایت مادون نفس، حبس تعزیری مرتکب باشد که این مجازات، در ماده ۶۱۴ قانون مجازات اسلامی، پیش بینی شده است. بر اساس این ماده:

هر کس که عمدا، اقدام به جرم ضرب و جرح علیه دیگری نماید که منجر به نقصان، شکستن، از کار افتادن عضوی از اعضای بدن دیگری شود یا اینکه منجر به بیماری دائمی یا فقدان یا ایجاد نقص، در یکی از حواس فرد یا منافع اعضای بدن او شده یا عقل وی زایل شود، در صورتی که قصاص، امکان پذیر نباشد و اقدام او، منجر به ایجاد اخلال در نظم و امنیت جامعه شود، مرتکب، به مجازات حبس از دو تا پنج سال محکوم می‌شود.

در این شرایط، اگر بزه دیده درخواست نماید، دیه نیز باید به وی پرداخت شود. البته، در جنایت مادون نفس که منجر به آسیب‌های ذکر شده در این ماده نشود؛ اما مرتکب، از ابزار آلاتی، همچون اسلحه یا چاقو و امثال آن برای جنایت مادون نفس استفاده کرده باشد، مرتکب، به مجازات حبس از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.

انتهای پیام/