بازتاب نمایشگاه مجازی کتاب تهران در بازار کتابفروشان خیابان انقلاب/مخاطبان همچنان مشغول خرید حضوری کتاب

- بازار گرم کرونا از یک طرف و سردی بازار کتاب از سوی دیگر به هم آمیخته تا معجونی بسازد برای تنهایی بیش از پیش افراد جامعه البته نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران شکل گرفت تا با تدابیر اندیشیده شده برای افزایش سرانه مطالعه و مقابله با ضرر‌های فراوان حوزه نشر و تولید کتاب موفقیت چشم گیری را به دست آوریم اما در این میان سری زدیم به بازار کتاب خیابان انقلاب تا بدانیم آیا نخستین نمایشگاه مجازی کتاب چه بازتابی در روند فروش کتاب فروشی‌ها داشته است.

واقعیت این است که خیابان انقلاب و راسته فروشگاه‌های کتاب همچنان شلوغ و پر ازدحام از رفت و آمد و به دور از دغدغه برپایی نمایشگاه مجازی کتاب است برای درک بهتر شرایط فروش کتاب به فروشگاه کتاب در کنار میدان انقلاب رفتم خیابانی که امروز بخشی از هویت و تاریخ تهران شده گویی روال عادی زندگی روزمره را طی می‌کند و برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران تاثیری بر آن نگذاشته وارد کتابفروش می‌شوم که در آن ۴ نفر خریدار کتاب حضور داشتند و هرکدام در قفسه‌ها مشغول بررسی کتاب‌ها بودند، اما من مستقیم به سوی فروشنده کتاب که مردی مسن است رفتم و از او در مورد تاثیر نمایشگاه مجازی کتاب پرسیدم او از پشت عینکش نگاهی به من انداخت و با صدایی تومعنینه دار گفت: نمایشگاه مجازی کتاب؛ نگاهش بیانگر حرف‌های زیادی بود  گویا نمایشگاه مجازی کتاب آنطور که باید و شاید نتوانسته بازار را قبضه کند. فروشنده کتاب سرش را پایین انداخت و کتابی را که در دست داشت روی میز گذاشت و خطاب به من گفت: نمایشگاه مجازی کتاب هیچ گونه تاثیری بر روی فروش ما نداشته است همانطور که خودتان می‌بینید فروشگاه از مخاطبینی که به دنبال کتاب‌های خود می‌گردند خالی نیست.

این کتاب فروش قدیمی بیان کرد: کتابفروشی‌ها همواره همراه و نقطه ثقلیی برای جامعه ادب دوست و مطالعه گر ما محسوب می‌شوند اگرچه نامهربانی‌های کرونا و مشکلات اقتصادی شرایط را برای ما بسیار سخت و دشوار کرده، اما همچنان شاهد حضور کتاب دوستان و علاقمندان به کتاب هستیم.

***مخاطبان دلزده وگریزان

این کتاب فروش قدیمی به چالش‌ها و مشکلات ایجاد شده در سایت نمایشگاه مجازی کتاب اشاره و بیان کرد: ایراداتی که در همان روز‌های ابتدایی در نمایشگاه مجازی کتاب ایجاد شد سبب دلزدگی مخاطبان شده از سوی دیگر تمامی کتاب‌های منتشر شده در این نمایشگاه مجازی به جامعه ارائه نشده است در عین حال برخی از ناشرین فعال نیز در نمایشگاه حضور نیافتند همه این‌ها دست به دست هم داده تا جویندگان کتاب همچنان مشتری پروپاقرص کتابفروشی‌ها باشند.

وی بیان کرد: عوامل متعددی در برگزاری نمایشگاه مجازی سبب شده که مخاطبان همچنان به کتابفروشی‌ها مراجعه کنند، من از گفته بسیاری از مراجعه کنندگان این برداشت را داشته‌ام که نتوانستند همانند نمایشگاه فیزیکی و بین‌المللی کتاب تهران با مخاطب و ناشر ارتباط برقرار کنند بی شک یکی از عوامل مراجعه نکردن کتاب دوستان به نمایشگاه مجازی کتاب همین عدم ارتباط است که عموماً باعث می‌شود افراد به خرید کتاب نپردازند، زیرا به سوالات اولیه آنان پاسخ درست و واضحی داده نمی‌شود.

وی مزایای استفاده از کتاب فروشی نسبت به نمایشگاه مجازی کتاب را برشمرد و افزود: افراد هنگامی که به کتابفروشی‌ها مراجعه می‌کنند می‌توانند پیرامون، کتاب‌ها سوالات متعددی بپرسند و پس از بررسی کتاب‌ها به راحتی به انتخاب بپردازند این امکانی است که در فضای مجازی به راحتی برای مخاطب فراهم نشده مخصوصاً در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب با نگاهی به سایت و کتاب‌های ارائه شده شما با اطلاعاتی محدود و در عین حال اولیه روبرو می‌شوید بدین ترتیب نمایشگاه مجازی کتاب نتوانسته آنچه را که مخاطب نیاز دارد تامین کند اگر چه لینک‌هایی که برای اتصال به ناشران در نظر گرفته شده تنها مسیر نجات برخی از به دام افتادگان سایت نمایشگاه مجازی هستند همین لینک‌ها نیز با قطع و وصل اینترنت با مشکل مواجه می‌شوند و سرانجام مخاطب را مجبور می‌کنند که به وسیله تلفن با ناشر ارتباط گرفته و با آن در مورد کتاب‌ها به گفت‌وگو بپردازند.

***غایبان نمایشگاه مجازی کتاب

گرم گفت‌وگو با فروشنده کتاب بودم که یک دفعه مشتری به سرعت از در وارد شد و رشته گفتگو‌ها را به هم ریخت او به دنبال کتابی خاص است و بر ناشر و نام نویسنده تاکید دارد گویا این نوع کتاب تنها توسط ناشران خاصی ارائه می‌شود و در هیچ کتاب فروشی نیست کتاب فروش پس از پاسخ به او و راهنمایش به ردیفی خاص ادامه می‌دهد؛ به هر حال هر چه که هست اکنون شاهد حضور مردم در کتابفروشی‌ها هستیم و ظاهراً بیشتر مخاطبان از اینکه کتاب‌ها را با دست‌های خود لمس می‌کنند و سپس خریداری می‌کنند راضی هستند.

کتاب فروش قدیمی به عدم وجود کتاب‌های الکترونیک اشاره و بیان کرد: وقتی که نمایشگاهی به صورت مجازی برگزار می‌شود باید بتواند در کنار کتاب‌های فیزیکی به ارائه کتاب‌های الکترونیک و pdf کتاب‌های صوتی بپردازد چگونه است که نمایشگاهی برگزار می‌شود، ولی در آن هیچ کتابی از نوع و جنس مجازی یافت نمی‌شود.

این فروشنده کتاب به تبلیغاتی که باید پیرامون نمایشگاه مجازی اجرایی می‌شد اشاره کرد و افزود: من معتقدم برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب فلسفه ارزشمندی را پشت سر خود دارد، اما باید توجه داشت که اجرای این گونه برنامه‌ها باید به نحویی باشد که حداقل بتواند نیاز و خواسته مخاطب را به خوبی برآورده کند تا زمینه را برای ارتباط گیری آینده آن فراهم کند اگرچه همین ارتباط‌ها باعث می‌شود تا حیات و زندگی کتابفروشی‌ها به خطر بیفتد.

***سایت معیوب

خیابان انقلاب شلوغ است و نمی‌توان از تنه عابران در امان ماند، اما با این حال راه را ادامه دادم، وجود دستفروشان کتاب که در کنار خیابان انقلاب بساط کرده‌اند و عموماً در روبروی کتابفروشی‌ها قرار دارند صحنه‌ قابل تاملی ایجاد کرده است از آن مهمتر تجمع افراد در برابر دستفروشان کتاب که صحنه‌ را جذاب‌تر کرده است، گویی کسی از برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب اطلاعی ندارد با یکی از افرادی که کنار بساط کتابفروشی ایستاده بود صحبت کردم او پیرامون برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب گفت: نمایشگاه مجازی کتاب همه کتاب‌های را که نیاز داریم به ما ارائه نکرده کتاب‌هایی که من می‌خواهم جزو لیست هیچ یک از ناشرین حضور یافته در نمایشگاه مجازی کتاب نیست در عین حال روند خرید دشوار و زمان‌بر است همچنین وقتی نام کتاب مورد نظرم را سرچ میکنم کتاب‌های مشابه آن نیز به خوبی پیدا نمی‌شدند این در حالی است که ما در بازار کتاب‌های مشابه آن نیز زیاد داریم و کتاب مورد نظر که من به دنبال آن هستم نیز در کتاب پرفروشی‌ها بوده و نایاب نیست.

این خریدار کتاب به مشکلات سایت اشاره و بیان کرد: وقتی وارد سایت شدم انتظار دیدن چنین سایتی را نداشتم احساس می‌کردم باید بسیار پیشرفته‌تر باشد و درعین حال گویا به نحوی که حتی افراد کم سواد نیز بتوانند بر آن وارد شوند در حالی که اینگونه نیست. نکته مثبتی که در این نمایشگاه‌ها بود در حقیقت همان شماره ناشرانی بود که در کنار مشخصات کم کتاب آورده شده تا از این طریق بتوان با ناشران ارتباط گرفت همچنین تخفیف ۲۰ درصدی آن نیز برای من جذاب و قابل توجه بود، اما چون کتاب مورد نظرمن پیدا نشد بنابراین قید ادامه جستجو برای یافتن کتاب‌های بعدی را با این نمایشگاه زدم.

*** آمار خرید کتاب؛ پاسخگوی بخش کوچکی از ضرر‌های ناشران

به سراغ کتابفروشی می‌روم که خود نیز ناشر است او در نمایشگاه مجازی کتاب شرکت نکرده و دلیلش را نقص‌هایی می‌داند که در سایت نمایشگاه مجازی کتاب وجود دارد، اما معتقد است، چون پیش از این نمایشگاه مجازی امتحان خود را در شهرستان‌ها داده و در همان جا نقص‌های ابتدایی و اولیه خود دیده شده پیش‌بینی کردم که قطعاً نمی‌تواند در چنین نمایشگاهی حساب کرد.

وی پیرامون فروش‌های قابل توجه نمایشگاه مجازی کتاب بیان کرد: آمار و ارقامی که اعلام می‌شود مربوط تمام ناشرانی که شرکت کردند و قطعا سهم هر ناشر در این نمایشگاه چندان زیاد نیست و نمی‌تواند پاسخگوی ضرر‌های وارد دشده به ناشران باشد با همه این احوالات امیدوارم که بتوانند سود‌های خوبی از شرکت در نمایشگاه مجازی کسب کنند.

***نمایشگاه مجازی کتاب محفلی کوچک برای برخی

این کتابفروش به فعالیت کتابفروشی‌ها در طول برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب اشاره و بیان کرد: کتابفروشی‌ها همچنان در حال فعالیت هستند و هیچ گونه تغییر و تحولی در روند کاری آن‌ها ایجاد نشده مشتری‌ها همان تعداد هستند و گویی نمایشگاه تنها بخش خاصی از افراد را به خود جلب کرده و نتوانسته بخش عزم خریداران را به خود اختصاص دهد.

وی اشاره‌ای به برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران کرد و افزود: همه به خوبی می‌دانیم که هیچگاه نمایشگاه مجازی کتاب نمی‌تواند همانند نمایشگاه بین المللی کتاب به ارائه خدمات و جذب مخاطب بپردازد، اما برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب در شرایط امروز کاری ارزنده و قابل قبول است اما فقط امیدواریم بتوانند چالش‌ها و مشکلات موجود در سایت را برطرف کنند و در عین حال امکانات بیشتری را در سایت در نظر گرفته و طراحی کنند تا بتوانند مخاطبان بیشتر و علاقمندان بیشتری را به خود جذب کند.

این ناشر به شرایط کتابفروشی‌ها اشاره و ابراز کرد: متاسفانه کتابفروشی‌ها در شرایط خوبی به سر نمی‌برند این امر برای کتابفروشی‌هایی که مستاجر هستند بسیار سخت و دشوارتر است و درآمد قابل توجهی از فروش کتاب دست کتابفروشان را نمی‌گیرد این امر ریشه در کاهش سرانه مطالعه جامعه دارد از زمانی که مردم به مطالعه پشت کردند یا بهتر بگویم با کتاب قهر کردند و کتاب و کتابخوانی را کنار گذاشتند مشکلات نشر و کتابفروشان شکل گرفت در این شرایط آلودگی هوا، وجود بیماری کرونا و گرانی کتاب شرایط را برای صنف کتاب فروش بسیار سخت و دشوار کرده به گونه‌ای که همه تلاش می‌کنند تا بتوانند امروز را به امید فردا طی کنند.

وی سبد خانواده را از وجود کتاب خالی دانست و افزود: متاسفانه به خاطر مشکلات اقتصادی سبد خانواده از کتاب که یک کالای فرهنگی و غذایی برای فکر و روح انسان است خالی شده در عین حال تکنولوژی نیز زمینه را برای حذف کتابفروشی‌ها فراهم کرده این تکنولوژی به صورت غیر قانونی به برخی از چاپ‌های زیرزمینی کمک فراوانی می‌کند، کتاب‌های پرفروش سر از کنار خیابان‌ها در آورده و توسط همین دستفروشان با قیمت‌های نازل و کیفیتی پایین در اختیار مردم قرار داده می‌شود و از همه بدتر اینکه نوعی بازار گرمی و تبلیغات به عنوان تخفیف به مخاطبان داده می‌شود و باعث می‌شود بازار کتاب فروشی‌ها سرد و سخت گردد. بی توجهی به حقوق کتابفروشان و حتی نویسندگان و تدوینگران اصلی کتاب‌ها متاسفانه معضلی است که روز به روز گسترده می‌شود و به دور از چشم مسئولان در سطح جامعه گسترش می‌یابد.

 *** از دوری دید و بازدید‌ها تا دوستی با کتاب

محمد صادق علیزاده مدیر اداره تبلیغات و ترویج موسسه امیرکبیر نیز پیرامون نمایشگاه مجازی کتاب گفت: از آنجا که امسال نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزاری نشد و گستردگی بیماری کرونا سبب شد تعداد زیادی از مردم برای قطع زنجیره کرونا در خانه بمانند و در همین راستا ارتباط‌های فامیلی آن‌ها هم به شکل حضوری کاسته شد لذا گذراندن اوقات فراغت برای جامعه نیازمند استفاده از کتاب است در این میان تعطیلی‌های مقطعی که شامل حال کتابفروشی‌ها هم شد نیز بر مشکلات افزود همه این عوامل دست به دست هم داد و شرایط را برای استقبال از نخستین نمایشگاه مجازی کتاب فراهم کرد.

وی به میزان استقبال جامعه از نخستین نمایشگاه کتاب اشاره و ابراز کرد: شکل گیری نمایشگاه مجازی کتاب سبب شد تا جامعه به یاد بیاورد که در طی این مدت دسترسی به کتاب و خرید این کالای ارزنده فرهنگی برایش کم شده لذا طبیعتا شاهد استقبال خوب مردم از نمایشگاه مجازی کتاب شدیم، آمار‌ها نشان می‌دهد مردم حضورقابل ملاحظه‌ای در این فضا داشته اند.

***بکارگیری پتانسیل نشر در فضای مجازی

علیزاده حضور ناشران در فضای مجازی را مورد بررسی قرار داد و ابراز کرد: کتاب فروشان و ناشران پیش از برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب اقدام به ایجاد پایگاه‌هایی در فضای مجازی کردند و مجبور به شکل دهی سایت‌ها و حتی فضا‌یی در اینستاگرام شدند، نمایشگاه مجازی کتاب نیز در همین مسیر گام برداشت و اکنون بااستقبال روبرو شده است اگرچه این نمایشگاه در ابتدای مسیر با مشکلاتی روبرو شد.

***غیبت برای تداوم حیات

وی پیرامون علل عدم شرکت برخی از انتشاراتی‌ها در نمایشگاه مجازی کتاب را بیان کرد: برخی از ناشران به دلیل حمایت از کتابفروشی‌ها در نمایشگاه شرکت نکردند، زیرا نمایشگاه‌های عمومی آسیب‌هایی را با خود به همراه دارند که از جمله آن‌ها باید به نابودی کتاب‌فروشی‌ها اشاره کرد.

***کتاب فروشی‌ها در خط مقدم رکود

مدیر اداره تبلیغات و ترویج موسسه امیرکبیر به شرایط کتابفروشی‌های اشاره و بیان کرد: کتابفروشی‌ها کانون اصلی آماج فشار‌های اقتصادی شدند آنان اولین قربانیان حوزه نشر محسوب می‌شوند کتاب فروشی‌ها حلقه وصل جامعه با نشر هستند که با برگزاری نمایشگاه‌ها از چرخه فعالیت خارج می‌شوند.

وی به میزان فروش انتشارات امیرکبیر در نمایشگاه مجازی کتاب اشاره و بیان کرد: طبق آمار و بر آورد‌های انتشارات امیرکبیر میزان خرید در نمایشگاه مجازی کتاب خوب است و فروش در طی این مدت بیانگر استقبال مردم بوده که در این شرایط تعجب بر آنگیز نخواهد بود.

*** نمایشگاه مجازی کتاب حکم مسکن را دارد

وی اهمیت برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب را مورد بررسی قرار داد و ابراز کرد: نمایشگاه مجازی کتاب برای ناشران تنها حکم مسکن را دارد و نمی‌تواند در دراز مدت پاسخگوی ضرر‌ها و زیان‌های اقتصادی آنان باشد و تنها ظرف مدت خاص و کوتاهی در سال برگزار می‌شود این امر سبب می‌شود که تنها برای مدتی کوتاه شاهد رونق در حوزه نشر باشیم و در طول سال و در فصول دیگر با رکود روبرو شویم.

این کارشناس فرهنگی در مورد نمایشگاه مجازی کتاب تهران خاطرنشان کرد: نمایشگاه مجازی تهران علی‌رغم تمام انتقاد‌های که بر آن وارد شد و مواردی مانند آماده نبودن فضا و شرایط زیر ساخت‌ها جهت ورود و حضور برای ارائه خدمات فرهنگی یک فرصت تنفس مصنوعی برای ناشران محسوب می‌شود اگرچه حلقه وصل ناشر به جامعه و توزیع ناشران را نابود می‌کند، اما نمایشگاه مجازی کتاب تهران در کنار مزایای خود معایبی نیز دارد و از همه آن‌ها مهمتر می‌تواند فقط ناشر را برای مدتی کوتاه زنده نگهدارد و در عوض راه حیات کتابفروشی‌ها را از بین ببرد.

گزارش از مهدیار حسن پور