بعد از اینکه منافع مورد نظر جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات یک‌ساله با گروه ۱+۴ تأمین نشد، در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام طی ۵ مرحله و فرصت‌های دوماهه‌ای به سایر اعضای باقیمانده در برجام داده شد تا در این مدت در گفت‌وگو‌ها منافع ایران تأمین شود که دراین‌صورت گام‌های ایران بازگشت بپذیرد.
حجت‌الاسلام حسن روحانی ۱۸ اردیبهشت ۹۸ در
نشست هیئت دولت جزئیات اولین گام کاهش تعهدات برجامی را اعلام کرد.
روحانی ضمن تشریح جزئیات اقدامات و مداکرات صورت گرفته تا ۱۸ اردیبهشت ۹۸، گفت: «امروز بنا به تصمیم شورای عالی امنیت ملی به سران ۵ کشور باقیمانده در برجام اعلام کردیم از دو اقدامی که تا کنون انجام می‌دادیم صرف نظر خواهیم کرد این دو اقدام به یک بیان ساده دو فروش است.»
وی اضافه کرد: «یعنی هر وقت مواد غنی شده ما به ۳۰۰ کیلوگرم می‌رسید ما در عوض کیک زرد این مواد غنی شده به کشور دیگری می‌دادیم، اما از امروز این فروش متوقف می‌شود. همچنین هرگاه آب سنگین ما از ۱۳۰ تن تجاوز می‌کرد ما اضافی آن را به کشور دیگری می‌فروختیم، اما از امروز این فروش متوقف می‌شود.»
روحانی همچنبن در این نشست تاکید کرد که این اعلام برای مدت ۶۰ روز است؛ اگر طرف‌های مقابل ظرف ۶۰ روز پای میز مذاکره آمدند و به نتیجه رسیدیم و منافع اصلی ما مخصوصا نفت و بانک تامین شد، ما به نقطه اول برمی‌گردیم. در غیراینصورت دو اقدام دیگر را آغاز خواهیم کرد که آن دو اقدام این است؛ طبق برجام بنا بود ما سطح غنی سازی را در ۳.۶۷ نگه داریم و از این اقدام خودداری خواهیم کرد. همچنین قرار بود راکتور آب سنگین اراک با مشارکت کشورهای مذاکره‌کننده در برجام نوسازی شود که در صورت عدم به توافق رسیدن در این ۶۰ روز، ما هم در این زمینه تصمیم جدیدی خواهیم گرفت و برنامه قبل از برجام را برای این راکتور ادامه خواهیم داد.
گام دوم؛ عبور از غنی‌سازی ۳.۶۷
در ۱۶ تیرماه ۹۸ و بعد از گذشت مهلت ۶۰ روزه، در نشستی با حضور سیدعباس عراقچی دبیر ستاد اجرای برجام، علی ربیعی سخنگوی دولت و بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی، دومین گام کاهش تعهدات برجامی اعلام شد.
سخنگوی دولت در ابتدای این نشست به طور رسمی اعلام کرد امروز از مرز ۳.۶۷ درصد اورانیوم غنی شده عبور کردیم و مبنای غلظت بر اساس نیاز ما خواهد بود.
سید عباس عراقچی با بیان اینکه دیگر متعهد به میزان درصد و غلظت اورانیوم مندرج در برجام نیستیم، درباره آغاز گام دوم کاهش تعهدات برجام گفت: از آنجایی که به خواسته‌های ما در برجام از جمله بازگشت فروش نفت به قبل از خروج آمریکا از برجام جامعه عمل پوشانده نشد لذا ما گام دوم کاهش تعهدات برجامی خود را بر می‌داریم.
گام سوم؛ شتاب‌بخشی به تحقیق و توسعه
یکی از مهمترین اقدامات ایران در کاهش تعهدات هسته‌ای را می‌توان گسترش و شتاب‌بخشی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای سازمان انرژی اتمی بر اساس نیازهای فنی و بدون رعایت تعهدات برجامی دانست. پس از ابلاغ دستور گسترش و شتاب‌بخشی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای کشور بدون رعایت تعهدات برجامی، اقداماتی در زمینه تحقیق و توسعه روی انواع ماشین‌های سانتریفیوژ انجام گرفت.
سومین مرحله کاهش تعهدات برجامی هم بعد از گذشت دوماه از گام قبلی و بعد از تأمین نشدن نظر ایران در گفت‌وگو‌ها، توسط حسن روحانی و پس از جلسه با سران قوا در ۱۳ شهریور ۹۸ اعلام شد.
رئیس جمهور درباره کاهش تعهدات برجامی که در ۱۵ شهریور ۹۸ عملیاتی شد، اظهارداشت: «در گام سوم سازمان انرژی اتمی موظف است در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است، بلافاصله شروع کند و تمام تعهداتی که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مد نظر بوده را کنار بگذارد و شاهد گسترش در حوزه تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژهای جدید و هر آنچه که برای غنی‌سازی نیاز داریم را سازمان انرژی انجام دهد و شاهد سرعت عمل در این زمینه باشیم.»
گام چهارم؛ گازدهی به سانتریفیوهای فردو
گام چهارم در ۱۴ آبان ۹۸ برداشته شد. در این گام، عملیات گازدهی به سانتیفیوژهای مستقر در فردو در حالی آغاز شد که براساس توافق هسته‌ای، هزار و ۴۴ سانتیفیوژ در داخل فردو مشغول به کار بودند؛ اما به آنها گازدهی نمی‌شد.
گام پنجم؛ توقف آخرین محدودیت‌های عملیاتی ایران در برجام
بعد از گذشت ۸ ماه از اولین گام ازیران در راستای کاهش تعهدات برجامی، در پنجمین و آخرین گام تمامی محدودیت‌های عملیاتی ناشی از برجام را پایان بخشید و اعلام کرد دیگر با هیچ محدودیتی در تعداد سانتریفیوژها و حوزه عملیاتی مواجه نیست و از این به بعد برنامه هسته‌ای ایران صرفا بر اساس نیازهای فنی‌اش پیش خواهد رفت.
برخی از کشورها پایان بخشیدن این محدودیت‌ها را پایان برجام، قطع همکاری با آژانس و نابودی توافق هسته‌ای قلمداد کردند؛ اما ایران اعلام کرد که همکاری‌اش را با آژانس کمافی السابق ادامه می‌دهد و این گام‌ها به منزله نابودی برجام نیست.
طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران
طرح دوفوریتی اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران روز چهارشنبه ۱۲ آذر ۹۹ در مجلس شورای اسلامی اصلاح شده و توسط شورای نگهبان تایید و پس از آن رئیس مجلس شورای اسلامی طی نامه‌ای به رئیس جمهور این قانون را ابلاغ کرد.
براساس این قانون سازمان انرژی اتمی ایران موظف شدبلافاصله پس از تصویب این قانون، جهت مصارف صلح‌آمیز نسبت به تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد اقدام و سالانه به میزان حداقل ۱۲۰ کیلوگرم آن را در داخل کشور ذخیره کند.
از سرگیری فرآیند غنی سازی ۲۰ درصدی
روز ۱۵ دی ماه و با تاخیر ۱ ماهه از زمان ابلاغ این قانون، علی ربیعی، سخنگوی دولت ار آغاز فرآیند غنی سازی ۲۰ درصدی خبر داد.
ظریف، وزیر خارجه کشورمان با انتشار پیامی در صفحه توئیتری خود درباره غنی سازی ٢٠ درصد نوشت: «ما بر اساس مصوبه پارلمانمان، غنی‌سازی ۲۰ درصدی را از سر گرفتیم. به نحو مقتضی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطلاع‌رسانی شده است. اقدامات جبرانی ما در انطباق کامل با بند ۳۶ برجام است و بعد از سال‌ها عدم پایبندی چند عضو دیگر برجام اجرا شده است. تدابیر ما در صورت پایبندی همه به تعهداتشان، کاملاً بازگشت‌پذیر است.»
علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی در اینباره گفت: بعد از طی کردن تشریفات آژانس، به لحاظ فنی در مدت ۲۴ ساعت توانستیم ۲۰ درصد را راه بیندازیم و ساعتی ۱۷ تا ۲۰ گرم غنی سازی ۲۰ درصدی می‌شود و الآن تولید، پایدار شده است. امروز توان تولید ماهانه ۸ الی ۹ کیلوگرم را داریم تا به ۱۲۰ کیلوی تکلیف شده در قانون برسیم.
این اقدام ایران نشان داد که نه تنها اظهارات مقامات آمریکایی و اروپایی مبنی بر بازگشت با پیش شرط به برجام را نمی‌پذیرد، بلکه این حق را برای دارد که در موقعیتی برتر نسبت به طرف مقابل، حقوق خودش را از آنها مطالبه کند.
