«مسجد خانم» بنای هشتاد ساله قاجاری
- صداوسیما نوشت: این بنا به درخواست «جمیله خانم» دختر حسین قلی خان ذوالفقاری نظام الدوله ساخته شده و به همین دلیل به مسجد خانم معروف است. مسجد خانم در محله فخیم الدوله زنجان، واقع شده است. بنای مسجد مشتمل بر سردر ورودی با دو مناره کوتاه، صحن، شبستان تابستانی و زمستانی، حجره‌های متعدد و تزیینات کاشی کاری و گچ بری است. مناره‌های قطور و کوتاه با تزیین آجر کاشی و محرابی زیبا با تزیینات پر کار کاشی در صحن شبستان ستون دار، از ویژگی‌های خاص این بنا است. تزیینات روی ایوان‌ها و مناره‌ها به سبک دوره قاجار و بیش‌تر با استفاده از رنگ‌های زرد، سیاه، فیروزه‌ای و سفید انجام شده است. اخیرا بر روی این بنای مهم تاریخی مرمت‌ها و تعمیراتی صورت گرفته است.
مسجد مدرسه خانم زنجان در سبزه میدان شهر قرار گرفته است. کتیبه‌ای در سردر مسجد مدرسه زنجان است که نشان از تاریخ ساخت بنا دارد.
در این کتیبه سال ۱۳۲۳ هجری قمری سال ساخت بنا و بانی آن جمیله خانم ذوالفقاری آورده شده است. در کتیبه نوشته شده که معماری بنای مسجد مدرسه خانم استاد اسماعیل بنا بوده است.
با توضیحات کتیبه می‌توان چنین برداشت کرد که مسجد مدرسه خانم به سفارش جمیله خانم دختر حسین‌قلی خان سرداری معروف به ذوالفقاری یکی از بانوان صاحب شان و متمکن در اواخر دوره قاجار و توسط استاد اسماعیل بنا ساخته شده است. طبق وقف‌نامه باقی مانده که در ۲۲ محرم سال ۱۳۲۶ هجری قمری تنظیم شده است، جمیله خانم ذوالفقاری پیش از اتمام بنا وفات یافته و دختر خود با نام قمرتاج خانم را به‌عنوان اولین متولی مسجد مدرسه برگزیده است.
به این ترتیب می‌توان گفت مسجد مدرسه، نام خود را با عنوان «خانم» از نام بانیان خود گرفته است. ساخت مساجد و مدارس و بنا‌های عام‌المنفعه از سوی بانوان متدین و مقتدر در طول تاریخ ایران سابقه‌ای طولانی دارد، که این مسجد مدرسه تنها نمونه‌ای از آن است.
- ببینید:
- غار کریستالی و اعجاب انگیز چما
