تاثیر عملکرد دستگاه های لرزه نگاری بر امدادرسانی در بحران ها

- چندی پیش یکی از مسئولان جمعیت هلال احمر مدعی شده بود که کمبود دستگاه‌های لرزه نگار در کشور، تاثیری در روند امدادرسانی به زلزله زدگان ندارد، اما کارشناسان زلزله شناسی معتقدند تاخیر در اطلاع رسانی باعث ایجاد صدمه در روند امدادرسانی می‌شود.

مهدی زارع در گفت‌وگو با میزان گفت: در رابطه با دستگاه‌های لرزه نگار دو مشکل اساسی وجود دارد. ابتدا تعداد آنهاست که نسبت به استاندار‌ها کم بوده و برخی نقاط اصلا دستگاه ندارند که باعث ایجاد خطا هستند. همچنین برخی دستگاه‌ها برخط نیستند که این مسئله تاخیر در اطلاعرسانی به وجود می‌آورد.

وی با اشاره به مناطقی که دستگاه لرزه نگار ندارند، افزود: دستگاه‌های لرزه نگار در سراسر کشور پراکنده هستند. به طوریکه اگر در یک منطقه زلزله رخ دهد و هیچ دستگاهی در آن منطقه وجود نداشته باشد، اطلاعات سایر دستگاه‌های همجوار وقوع زلزله را خبر می‌دهد به این معنا که اطلاعات دستگاه‌های همجواد بررسی شده و با محاسبات ریاضی خروجی مورد نظر به دست می‌آید.

رییس شاخه زمین شناسی علوم پایه فرهنگستان علوم اظهار کرد: اگر به عنوان مثال اگر در استان تهران زلزله بیاید، علاوه بر دستگاه‌های موجود در تهران، اطلاعات دستگاه‌های سایر استان‌های همجوار نیز بررسی شده و پس از بررسی تمام اطلاعات، میزان زلزله و عمق آن سنجیده می‌شود.

این عضو پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی گفت: متاسفانه این روش خطای بسیاری دارد به طوریکه در زلزله سال ۸۲ شهر بم، ابتدا تصور می‌شود محل زلزله، تالاب جازموریان حدود ۱۵۰ کیلومتر دورتر است؛ که این مسئله باعث می‌شود نهاد‌های امدادی با تصور اینکه منطقه مسکونی نیست، اقدامات لازم در زمینه امدادرسانی را انجام ندهند یا به تاخیر اندازند که ممکن است فاجعه آمیز باشد.

زارع با اشاره به برخط نبودن برخی ایستگاه‌ها گفت: در مثال زلزله بم، این منطقه دارای دستگاه لرزه نگار بود، اما از آنجایی که برخط نبود، چندساعتی طول کشید تا محل دقیق زلزله مخص شود. به طوریکه در ساعت‌های اولیه در این زلزله مشکل مهم آن بود که از کرمان، مرکز استان، اخباری که دریافت می‌شد، مبنی بر قطع ارتباط با سه شهر گلباف، بم و جیرفت بود، اما کانون اصلی خرابی‌های زلزله مشخص نبود و حدود دو ساعت طول کشید تا مشخص شود که شهر آسیب دیده اصلی، شهر بم است.

این زلزله شناس با ذکر یک مثال ادامه داد: در زلزله ۵ دی ماه ۱۳۸۲ بم این مشکل خود را نشان داد. به طوریکه ایستگاه شتابنگاری لرزه نگار به دلیل برخط نبودن، باعث ایجاد تاخیر در تعیین محل دقیق زلزله شد و در ابتدا تصور می‌شود.
اما با این وجود تمام تحرکات زمین ثبت می‌شود و از محاسبه اطلاعات سایر دستگاه‌ها می‌توان به اطلاعات مناطقی که دستگاه لرزه نگار ندارند، دست پیدا کرد.

رییس شاخه زمین شناسی علوم پایه فرهنگستان علوم افزود: دست یابی به اطلاعات لرزه‌ای مناطقی که دستگاه ندارند، با خطا روبه رو است و نیازمند صرف زمان است، به این معنا که اگر در منطقه‌ای دستگاه ندارد زلزله رخ دهد، دستگاه‌هایی که در اطراف آن منطقه وجود دارند، اطلاعات آن لرزه را ثبت می‌کنند، اما زمان بر بودن این مسئله ممکن است در امدادرسانی مشکلاتی ایجاد کند.

زارع با اشاره به اینکه سال هاست که این مشکلات وجود دارد، ادامه داد: در طی ۱۷ سال گذشته، هنوز بیشتر ایستگاه‌های شتابنگاری ایران که زیر نظر مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی هستند، برخط نشده اند.

وی افزود:همچنین سامانه برخط لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی، شبکه موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران و مهندسی زلزله پیشرفت کافی نداشته است به طوریکه در طی حدود ۱۰ سال گذشته فقط سه ایستگاه به ایستگاه‌های شبکه افزوده شده است.

این عضو پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی با اشاره به اینکه در زلزله ۲۱ آبان ۹۶ ازگله سرپل ذهاب نیز این نوع مشکلات در حدود ۴ ساعت اول وجود داشت، گفت: متاسفانه در سایه تحریم‌ها و با مدیریت ناموفق، علاوه بر اینکه تعداد دستگاه‌ها افزایش نیافته، دستگاه‌های خراب نیز از دسترس خارج شده اند بنابراین در مقایسه با شرایط زلزله بم، به نظر می‌رسد که همچنان اگر زلزله در شرق و جنوب شرق یا زلزله‌ای شدید در هر جای کشور رخ دهد، به نحوی که چند شهر همزمان ارتباطشان را با مرکز استان از دست بدهند، به دلیل همین کمبود‌های زیر ساختی امکان دارد که همان ابهام در تشخیص سریع کانون اصلی و چگونگی توزیع خرابی‌ها در شهر‌ها و روستا‌های مختلف، ایجاد شود.

زارع درباره اهمیت ایستگاه‌های لرزه نگاری ادامه داد: بهتر است این اطلاعات در یک سامانه، به صورت یکپارچه پردازش شود. این داده‌ها باید شامل داده‌های دریافتی از ایستگاه‌های لرزه نگاری و داده‌های اولیه خرابی‌ها باشد. مجموع این داده‌ها هنگامی که به سرعت و به هنگام پردازش شوند می‌توانند به تعیین محل سریع زمین لرزه‌ها کمک کنند. مسئله در مدیریت بحران و عملیات جستجو، نجات و امداد بسیار حیاتی است.

این استاد دانشگاه با اشاره به امدادرسانی در بحران‌ها بیان کر: اوایل دهد هشتاد، سامانه‌ای برای برآورد سریع کانون زلزله‌ها را بر اساس داده‌های دریافتی از ایستگاه‌های لرزه نگاری و همچنین داده‌های اولیه از محل‌های مشاهده خرابی‌ها -بلافاصله بعد از رخداد زلزله – ایجاد شد.

رییس شاخه زمین شناسی علوم پایه فرهنگستان علوم افزود: توسعه اینچنین سامانه‌هایی کاربردی فوری برای سازمان‌های مانند جمعیت هلال احمر دارد که بلافاصله بعد از زلزله به دنبال دریافت اطلاعات سریع از جایی که زلزله رخ داده است، کانون زلزله و نحوه توزیع و گسترش خرابی‌ها تعیین شود که متاسفانه این کار متوقف شد.