سد النهضه و طغیان اختلافات در حوضه نیل؛ مصر و اتیوپی در آستانه جنگ هستند؟

– احداث سد «النهضه» یا «رنسانس» در کشور اتیوپی به محلی برای مناقشه میان «قاهره»، «آدیس آبابا» و «خارطوم» مبدل شده و روند تحولات را در مسیر درگیری نظامی احتمالی قرار داده است.

تصمیم دولت اتیوپی برای ساخت سد النهضه بر روی رود «نیل» در سال ۲۰۱۱ تنور داغ اختلافات میان اتیوپی، سودان و مصر را شعله ورتر کرد.

 

این رود تاریخی از که به هم پیوستن دو رود نیل آبی و سفید با سرچشمه‌های متفاوت در اتیوپی، در خارطوم به وجود آمده، اکنون به مولفه مهم امنیت ملی مصر و چگونگی ارتباط قاهره با کشور‌های همسایه تبدیل شده است.

سد النهضه که در ۱۵ کیلومتری مرز اتیوپی با سودان ساخته شده و تا اکتبر ۲۰۱۹ حدود ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته، در صورت اتمام بزرگ‌ترین نیروگاه برق آبی آفریقا و هفتمین سد بزرگ جهان خواهد بود.

ساخت این سد که تصمیمش در توافق ناشی از مذاکرات سال‌های ۱۹۵۶ تا ۱۹۶۴ میان اتیوپی، مصر و سودان تصویب شد، به دلیل وقوع کودتای ۱۹۷۴ در اتیوپی مسکوت ماند اما آدیس آبابا با طرح مجدد این پرونده در اکتبر ۲۰۰۹، عملیات ساخت را از سال ۲۰۱۱ آغاز کرد.

 

مهم‌ترین دلیل بروز این مناقشه را باید در واقع شدن مصر و سودان در منطقه پایین دستی سد و تاثیرات احتمالی فعالیت سد بر کشور‌های پایین دستی دانست.

 

قاهره که وابستگی شدیدی به آب نیل دارد، می‎گوید احداث سد النهضه سبب کاهش حجم آب رود نیل خواهد شد.

 

از این رو خواهان افزایش سهم آب خود از نیل از ۶۶ درصد به ۹۰ درصد است اما این ادعا و متعاقب آن درخواست مصر توسط شرکت سازنده سد و نیز دولت اتیوپی همواره رد شده است.

اهمیت این موضوع برای مصر به حدی است که برنامه‌ای دیپلماتیک را با حمایت چین و ایتالیا آغاز کرده تا مانع ساخت شد النهضه شود.

 

مصر در این مسیر حتی اتیوپی را به حمله نظامی تهدید کرد؛ البته این تهدید از سوی آدیس آبابا که پیشتر بر تعهدش با استفاده محدود به تولید برق از آب ورودی تاکید می‌کرد، با واکنش متقابل مواجه شد.

در واقع باید گفت، احداث سد النهضه به نحوی با روند دیرین سهم آب بالای مصر که مورد تایید کشور‌های مجاور بود در تضاد است؛ آن چه این موافقت را تسهیل می‌کرد مشکلات ناشی از بارندگی‌های زیاد منجر به وقوع سیل‌های موسمی در این کشور‌های فاقد امکانات و فناوری بود.

به نظر می‌رسد تلاش اتیوپی به عنوان تامین کننده ۸۰ درصد آب نیل، برای خروج از این چرخه معیوب اصلا به مذاق مصر خوش نیامده است.

 

باید توجه داشته باشیم که روند اعتراض به سهم آب مصر توسط کشور‌های مجاور نیل محدود به اتیوپی نبوده و «اوگاندا» نیز به عنوان کشور تولیدکننده ۲۰ درصد آب نیل، اقدام‌های مشابهی را در دستور کار قرار داده است.

اما در موضوع مخالفت سودان باید گفت که موضع مخالف خارطوم دلیل دیگری دارد؛ گذشته از تاثیر مصر بر سیاست‌های اتخاذ شده توسط سودان، این کشور نگران سهم خود از برق تولیدی سد به منظور حل مشکل انرژی اش است؛ سودان به خوبی می‌داند که احداث النهضه گام مهمی در جلوگیری از وقوع سیل و افزایش تولیدات کشاورزی در این کشور است.

اگرچه توسل به گزینه نظامی پیامد‌های سنگینی در عرصه‌های بین المللی و منطقه‌ای خواهد داشت، اهمیت رود نیل برای مصر و اهمیت تامین انرژی برای اتیوپی چنان چه اشاره شد، این گزینه را قابل اعتنا می‌کند.

اگرچه اتیوپی و مصر تاکنون از فروافتادن در این بحران نظامی اجتناب کرده اند، اما انگیزه‌ها و منافع دو کشور احتمال وقوع درگیری نظامی را افزایش می‌دهد.

 

موضوع امنیت استراتژیک و تامین آب برای مصر و موضوع تولید انرژی، مزایای اقتصادی و نگرانی از به خطر افتادن مشروعیت سیاسی داخلی برای اتیوپی از جمله دلایل مهمی است که می‌تواند دو کشور را وارد جنگ کند.

موضوع تحرکات رژیم صهیونیستی در میانه تنش‌های رو به رشد مصر و اتیوپی، نباید مورد غفلت واقع شود؛ «تل آویو» که از درگیری احتمالی مذکور منتفع خواهد شد، تلاش دارد تا بر آتش مناقشات بدمد.