حکم خواب روزه دار در ماه رمضان و شب‌های قدر
- در بعضی از صفحات در فضای مجازی با عنوان عجیب " خوابیدن روزه دار در طول روز گناه است " روبرو شدیم که در نوع خود بسیار عجیب بود؛ حال در این مطلب برای شفاف سازی و اطلاع از صحت و سقم این موضوع به بیانات مراجع تقلید رجوع کردیم.
حکم خواب در ماه رمضان
برای گرفتن روزه ابتدا نیت می‌کنیم و برای رضای خدا از خوردن و آشامیدن و لذت‌های جسمانی خودداری می‌کنیم؛ بنابراین تمام کار‌های روزه دار در زمان روزه داری عبادت است همانطور که رسول اکرم می‌فرماید: «خوابیدن و نفس کشیدن روزه دار عبادت است»؛ بنابراین خوابیدن، راه رفتن و کار کردن در ماه رمضان عبادت است حتی در روایات امده است که سکوت روزه دار مانند گفتن ذکر سبحان الله می‌باشد.
خوابیدن در ماه رمضان با حالت جنابت
طبق فتوای آیت الله مکارم شیرازی: اگر در شب‌های ماه رمضان دچار جنابت شده‌اید و می‌دانید که اگر بخوابید تا بعد از اذان صبح بیدار نمی‌شوید حکم شرعی آن است که نباید بخوابید و اگر بخوابید و بیدار نشوید روزه شما بنابر احتیاط واجب باطل است و بنابر احتیاط واجب باید قضا و کفاره آن را بجا بیاورید. اما اگر احتمال می‌دهید که بیدار می‌شوید می‌توانید بخوابید و احتیاط واجب آن است که در دفعه دوم که بیدار شدید نخوابید و غسل جنابت کنید.
طبق فتوای آیت الله سیستانی: اگر فرد جنب عمداً در ماه رمضان تا اذان صبح غسل نکند یا اگر وظیفه‌اش تیمم است تیمم ننماید، باید روزه آن روز را تمام کند و بنابر احتیاط واجب، آن را به نیت قربت مطلقه (یعنی خصوص روزه واجب را نیت نکند؛ بلکه از مبطلات روزه پرهیز کند و قصدش از این کار به طور کلی قربةً الی الله باشد.) انجام دهد؛ سپس باید روز دیگری را نیز روزه بگیرد و، چون معلوم نیست روزه آن روز دیگر، قضاء است یا عقوبت، آن روز را نیز به نیت قربت مطلقه روزه بگیرد.
اگر جنب در شب ماه رمضان بخوابد و بیدار شود و یقین داشته باشد یا احتمال معقول بدهد که اگر دوباره بخوابد، قبل از اذان صبح بیدار میشود و تصمیم هم داشته باشد که بعد از بیدار شدن غسل جنابت کند، چنانچه دوباره بخوابد و تا اذان بیدار نشود، باید آن روز را روزه بگیرد و بنابر احتیاط واجب، آن را به نیت قربت مطلقه انجام دهد. سپس باید روزه آن روز را قضا کند و همین حکم برای کسی که از خواب دوم بیدار شده و با شرایطی که ذکر شد، برای مرتبه سوم بخوابد، نیز جاری است. البته در این صورت (خواب سوم) به طور کلی و در صورت اول (خواب دوم) اگر احتمال بیدار شدن می‌داده، اما اطمینان به آن نداشته است، احتیاط مستحب است که کفاره هم بدهد.
برای توضیح این فتوا دقت داشته باشید که: خوابی که در طی آن جنب می‌شوید را خواب اول می‌گویند؛ بنابراین اگر از خواب بیدار شدید و دوباره خوابیدید و تا اذان صبح دوباره بیدار نشدید باید روزه آن روز را قضا کنید. پس به طور کلی اگر در شب‌های ماه رمضان جنب شدید بنابر احتیاط واجب نباید در هیچ یک از دو حالت زیر بخوابید:
- وقتی می‌دانید که اگر بخوابید تا بعد از اذان صبح بیدار نخواهید شد.
- وقتی مطمئن نیستید که اگر بخوابید قبل از اذان صبح بیدار خواهید شد.
اگر فضایل شب‌های قدر را بدانیم در این شب‌ها نمیخوابیم!
از آنجا که در شب قدر سرنوشت انسان‌ها براى یک سال، بر طبق لیاقت‌ها و شایستگی هاى آنها، تعیین میشود؛ لذا باید آن شب را بیدار بود، توبه کرد خودسازى نمود و به درگاه خدا رفت و لیاقتى بیشتر و بهتر براى جلب رحمت او پیدا کرد.
به استناد روایات وارده ماه رمضان افضل ماه‌ها نزد خداوند متعال است؛ که اوّل آن رحمت، وسط آن مغفرت و آخر آن اجابت دعا و رهایی از آتش می‌باشد و به استناد آیات نورانی قرآن کریم شب قدر شب نزول قرآن است که این شب در ماه مبارک رمضان قرار دارد و عظمت این شب به قدرى است که خداوند آن را بهتر از هزار ماه دانسته است.
به اعتقاد مفسران شب قدر به این جهت" قدر" نامیده شده که جمیع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین مىشود.
در روایتی از امام باقر علیه السلام آمده است که ایشان فرمودند: «شب قدر که همه ساله در ماه رمضان در دهه آخرش تجدید مىشود شبى است که قرآن جز در آن شب نازل نشده، و آن شبى است که خداى تعالى در بارهاش فرموده: «فِیها یُفْرَقُ کلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ».
آن گاه فرمود: «در آن شب هر حادثه اى که باید در طول آن سال واقع گردد چه خیر و چه شر، چه طاعت و چه معصیت، و چه فرزندى که قرار است متولد شود، و یا اجلى که بنا است فرا رسد، و یا رزقى که قرار است (تنگ و یا وسیع) برسد، تقدیر مىشود؛ پس آنچه در این شب مقدر شود، و قضایش رانده شود قضایى است حتمى، ولى در عین حال مشیت خداى تعالى در آنها محفوظ است».
به اعتقاد شیعه شب قدر یکی از سه شب نوزدهم بیست و یکم و یا بیست و سوم از ماه مبارک رمضان می‌باشد که در این خصوص در متون روایی شیعه روایتی ازامام صادق علیه السلام آمده که ایشان فرمودند: «تقدیر مقدرات در شب نوزدهم، و تحکیم آن در شب بیست و یکم، و امضاء در شب بیست و سوم است».
برای این شب در کتب ادعیه اعمال خاصی ذکر شده که لازمه آن تهجد و شب زنده‌داری در این شب است. لکن برخی بدون توجه به آثار و اهمیت این شب در تعیین سرنوشت آنان شب قدر را همچون سایر شب‌ها انگاشته و اجازه می‌دهند خواب غفلت آنان را برباید.
خواب نیاز طبیعی هر انسانی است که جسم وی پس از ساعت‌ها تلاش برای کسب روزی و کار‌های روزانه آن را می‌طلبد با این وجود از آنجا که در شب قدر سرنوشت انسان‌ها براى یک سال، بر طبق لیاقت‌ها و شایستگی هاى آنها، تعیین مىشود؛ لذا باید آن شب را بیدار بود، توبه کرد خودسازى نمود و به درگاه خدا رفت و لیاقتى بیشتر و بهتر براى جلب رحمت او پیدا کرد.
زیرا هیچ عقل سلیمی نمی‌پذیرد که در لحظاتى که سرنوشت انسان تعیین مىشود و فرد می‌تواند در سرنوشت و مقدرات خود اثر مستقیمی داشته باشد او در خواب و از همه چیز غافل و بی‌خبر باشد. از طرفی کسانی که به دنبال آمرزش و توبه به درگاه الهی هستند شب قدر بهترین فرصت برای آنان است؛ زیرا در‌های رحمت و مغفرت الهی در این ماه و به ویژه در این شب بیش از پیش به روی بندگان گناهکار باز است و وعده استجابت دعا و نیایش‌های آنان نیز به آنها داده شده است. به نظر می‌رسد اینکه در روایات رهایی از آتش جهنم را به دهه آخر ماه رمضان نسبت داده اند به دعا و نیایش فرد در شب قدر بستگی دارد.
در این خصوص امام باقر علیه السلام فرمودند: «کسی که شب قدر را احیا بدارد گناهان وی حتی اگر به تعداد ستارگان آسمان سنگینی کوه‌ها و اندازه دریا‌ها باشد آمرزیده میشود.» و همچنین امام صادق علیه السلام فرمودند: «کسی که ماه رمضان آمرزیده نشود آمرزیده نمی‌شود مگر آنکه عرفه را درک کند و در آن حاضر باشد».
برخی از انسان‌ها به گونه‌ای در این دنیا زندگی می‌کنند که گویی به ماندن ابدی در آن اطمینان دارند و یا دست کم مرگ را فرسنگ‌ها از خود دورتر می‌پندارند در حالی که چنین نیست و تضمینی برای هیچ‌یک از افراد وجود ندارد که لحظه‌ای بعد در قید حیات باشند و یا اینکه شب قدر دیگری را بتوانند تجربه کنند؛ لذا بر هر انسانی واجب است تا از فرصت‌های موجود بیشترین بهره را کسب کند؛ و شب قدر همان فرصتی است که خداوند در اختیار انسان قرار داده تا از آن در جهت تقرب به درگاه الهی استفاده کند و کاهلی انسان در این شب به هر نحو که باشد سرنوشت غم‌انگیزی برای وی به دنبال خواهد داشت.