تأثیر ماه رمضان در همبستگی اجتماعی

- آثار متعددی برای ماه مبارک رمضان در آیات قرآن و احادیث معصومین (علیهم‌السلام) بیان شده است که بخشی از آن‌ها آثار فردی و معنوی است مانند بهره‌مندی از تقوای الهی که خدای متعال می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ [بقره/۱۸۳]ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان‌گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد؛ تا پرهیزکار شوید.» برخی دیگر از آثار آن فردی و مادی است مانند سلامت تن که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به آن اشاره کرده و می‌فرماید: «روزه بگیرد تا سالم بمانید.» [۱].

اما آثار و فوائد روزه داری تنها به بُعد فردی محدود نمی‌شود بلکه آثار اجتماعی بزرگی نیز برای جامعه اسلامی به همراه دارد که در ادامه تلاش می‌کنیم به بخشی از آن‌ها اشاره کنیم.

آثار اقتصادی روزه
امام صادق (علیه‌السلام) در بیانی علت تشریع روزه را این موضوع بیان می‌کنند که «روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و غنی مساوات برقرار گردد، و این به جهت آن است که غنی طعم گرسنگی را بچشد و نسبت به فقیر ادای حق کند، چرا که اغنیا معمولاً هر چه را بخواهند برای آن‌ها فراهم است، خدا می‌خواهد میان بندگان مساوات باشد، و طعم گرسنگی و درد و رنج را به اغنیا بچشاند تا آنان به ضعیفان و گرسنگان رحم کنند» [۲]این موضوع که از سوی امام بیان شده است به تأثیرات اقتصادی اجتماعی روزه نظر دارد، زیرا که بخش عظیمی از سیاست‌های اقتصادی یک جامعه را اغنیای یک جامعه پیاده می‌کنند و معمولاً به خاطر نداشتن بینش صحیح از شرائط جامعه و افراد نیازمند جامعه، یا کاری انجام نمی‌دهند یا اگر انجام می‌دهند مطابق با نیاز‌های اصیل جامعه نیست.

مستحکم‌تر کردن پیوند‌های اجتماعی
یکی از سنت‌های مهمی که در ماه رمضان نسبت به آن تأکید شده است موضوع کمک و بذل و بخشش به دیگر انسان‌هاست به گونه‌ای که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از این ماه به عنوان «شهر المواساه» نام می‌برد که به معنای حمایت و دستگیری از فقیران و مستمندان جامعه است. [۳]گرچه این سنت در دیگر ماه‌های سال نیز به آن تأکید شده است، ولی در ماه رمضان به خاطر انگیزه‌های معنوی بیشتری که در روایات به آن اشاره شده بستر مناسب‌تری وجود دارد که در جامعه رواج پیدا کند و همبستگی و پیوند اجتماعی را به مؤمنین مستحکم‌تر کند. از این‌رو رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در خطبه شعبانیه خویش این گونه می‌فرماید: «و بر فقیران و مسکینان خود صدقه دهید، سالمندان را احترام نمایید، بر خُردسالان رحم کنید و صله ارحام نمایید.» [۴]در این زمینه می‌توان به روایات افطاری دادن در ماه رمضان نیز اشاره کرد که می‌تواند این اتحاد و یگانگی را در جامعه اسلامی به ارمغان بیاورد به عنوان نمونه امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «کسی که مؤمنی را افطاری دهد، کفاره یک سال گناه او شمرده می‌شود، و کسی که دو مؤمن را افطاری دهد، بر خداوند است که او را وارد بهشت سازد.» [۵]این موضوع از آنچنان اهمیتی برخوردار است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به مسلمانان تأکید می‌کند که حتی به نصف خرما یا جرعه آب این کار را انجام دهند.

کاهش جرایم در ماه رمضان
یکی دیگر از آثار اجتماعی ماه مبارک رمضان، کم شدن جرائم در این ماه است که یکی از علل آن را می‌توان محیط معنوی دانست که توسط ماه مبارک رمضان در جامعه رواج پیدا می‌کند و سبب می‌شود که حتی بزهکاران اجتماعی نیز در این ماه خلاف کمتری انجام دهند.

سخن پایانی، با توجه به مشکلات که ویروس کرونا در جامعه ایجاد کرده است و سبب شده که قشر زیادی از مردم جامعه دچار مشکلات اقتصادی شوند خوب است که در این ماه شریف به ابعاد اجتماعی روزه توجه بیشتری شود تا ان‌شاءالله این اثر روزه نیز، بیشتر از قبل در جامعه دیده شود، از این‌رو رهبر معظم انقلاب در سخنرانی خویش در نیمه ماه شعبان به مردم این گونه توصیه فرمودند: «خوب است که در ماه مبارک رمضان یک رزمایش گسترده برای مواسات، همدلی و کمک مؤمنانه به نیازمندان و فقرا در جامعه شکل بگیرد و برای اثبات ارادتمان به امام زمان (عج) صحنه‌ها و جلوه‌هایی از جامعه‌ی مهدوی را که جامعه‌ای همراه با قسط، عدل، عزت، علم، برادری و همیاری است، به‌وجود آوریم.» [۶]

 

* محمدعلی کمالی نسب

 

ــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت:
[۱]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، دار إحیاء التراث العربی‏، ۱۴۰۳ ق‏، ج‏۵۹، ص: ۲۶۷
[۲]. من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۴۱۳ ق، ج ۲، ص ۷۳.
[۳]. مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، علامه مجلسی، دار الکتب الإسلامیة، ج‏۱۶، ص: ۲۰۷.
[۴]. بحار الأنوار، ج‏۹۳، ص ۳۵۶.
[۵]. وسائل‌الشیعه، شیخ حر عاملی، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، ج۱۰، ص۱۴۱.
[۶]. سخنرانی تلویزیونی رهبر انقلاب به مناسبت ولادت حضرت امام زمان (عج)، ۱۳۹۹/۰۱/۲۱