رهاسازی اشتباه افعی‌های خطرناک در بیابان‌های خراسان
سید مهدی کاظمی در گفت و گو با خبرنگار گروه جامعه ، از رهاسازی اشتباه افعی‌های خطرناک در خراسان خبر داد و اظهار کرد: جانوری که زیستگاه آن زاگرس و بخشی از البرز است و باید در همین مناطق رهاسازی شود، اما حالا به دلیل شباهتش به زیرگونه دیگری از افعی‌های گرزه اشتبا‌ها در منطقه کپه‌داغ در خراسان رضوی رهاسازی شده است. این رهاسازی اشتباه، علاوه بر ایجاد تغییر در تنوع ژنتیکی جانوران کپه داغ و منجر شدن به تولید جانوران دورگه، خطری بزرگ برای انسان محسوب می‌شود چرا که گزش این افعی تازه وارد به طبیعت خراسان رضوی مرگبار است.
کاظمی گفت: در حالی که جمعیت‌های یک گونه در منطقه پراکنش آن گسترده است، گاهی این جمعیت‌ها که دارای گنجینه ژنی متنوع و گسترده هستند به وسیله موانع جغرافیایی از هم جدا شده و زیرگونه‌هایی ایجاد می‌شود که تعریف جغرافیایی دارند.
وی ادامه داد: بین جمعیت‌های مختلف گونه، تنوع ژنتیکی وجود دارد و این جمعیت‌ها دارای فاصله ژنتیکی هستند و اصطلاحا جمعیت‌های این گونه هتروزیگوت و یا از لحاظ ژنتیکی ناهمسان هستند. وقتی جمعیت‌های یک گونه از یک ناحیه به ناحیه دیگری که زیستگاه آن نیست منتقل شود این گنجینه ژنی محدود می‌شود و اصطلاحا جمعیت‌ها تنوع ژنتیکی خود را از دست می‌دهند و اصطلاحا هموزیگوت یا همسان می‌شوند. این تغییرات، فاصله ژنتیکی بین جمعیت‌های گونه را کاهش می‌دهد. گاهی هم ادغام و جفت گیری دو زیرگونه متفاوت با یکدیگر باعث ایجاد جمعیت‌های حدواسطی می‌شود که حاصل آن کاهش تنوع ژنتیکی است.
وی با ابراز تاسف از اینکه در دهه اخیر سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به رهاسازی گونه‌های مار‌های زهرآگین (سمی) در مناطقی غیر از نقاط جمع آوریشان اقدام کرده کرده گفت: متاسفانه دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به مخاطرات رهاسازی اشتباه این گونه مار‌ها بی‌تفاوت است. اخیرا هم خبردار شدم که با نظرات غیر کارشناسی و غیرعلمی کارشناسان این سازمان یکی زیرگونه افعی گرزه ((Macrovipera lebetina obtusa که از لحاظ پزشکی خطرناکتر از زیر گونه (Macrovipera lebetina cernovi) است در زیستگاه‌های کوه‌های کپه داغ که خاستگاه زیرگونه (Macrovipera lebetina cernovi) است رهاسازی شده است.
کاظمی افزود: این زیرگونه از افعی‌های گرزه ((Macrovipera lebetina obtusa که توسط آتش‌نشانی تهران به سازمان حفاظت محیط زیست تحویل شده بودند به جای آنکه در خاستگاهشان یعنی مناطق کوهستانی زاگرس و البرز رهاسازی شوند توسط دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست به خراسان رضوی منتقل و در منطقه کپه داغ رهاسازی شده‌اند. جایی که گونه مهاجم محسوب شده و علاوه بر ایجاد خطر گزش‌های مرگبار، می‌توانند با طی جفتگیری با زیرگونه دیگر افعی‌های گرزه (Macrovipera lebetina cernovi) دورگه‌هایی خطرناکتر تولید کنند.
وی یادآور شد: بنده این رهاسازی اشتباه را در دو مجله معتبر خزنده شناسی و مطرح کرده‌ام تا اگر خزنده شناسان و یا داروشناس‌هایی که بر روی زهر و یا تولید پادزهر مطالعه می‌کنند در نتایجشان دچار اشتباهی شدند بدانند که دلیل آن رهاسازی اشتباهی است که مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست انجام داده‌اند.
کاظمی یادآور شد: لازم به ذکر است که ضربه زدن به ذخایر ژنتیکی طبق قانون جرم است و بنده نیز لازم می‌دانم نسبت به این خیانت بزرگ شکایتی بر علیه این اشخاص به ریاست سازمان حفاظت محیط زیست و قوه قضاییه ارائه دهم.
این کارشناس محیط زیست اضافه کرد: در سال گذشته علاوه بر این رهاسازی نادرست، تعداد بالای پانصد حلقه افعی جعفری و سیصد حلقه افعی شاخدار در شرق ایران در دو منطقه منطقه رهاسازی شده‌اند در حالی که تمام این مار‌ها از یک منطقه جمع آوری نشده اند و این رهاسازی‌ها با عث افزایش گزش در این مناطق و همچنین کم تاثیر شدن اثرات پادزهر شده، زیرا با توجه به تنوع زهر مار‌ها در مناطق مختلف و تهیه و تولید پادزهر‌های منطقه‌ای با این رهاسازی‌های غیر علمی و غیر اصولی علایم گزش نیر در مناطق مختلف تا حدی فرق می‌کند.
کاظمی با بیان اینکه کفچه مار، افعی قفقازی و ... که جزء مار‌های استراتژیک در تهیه پادزهر هستند گفت: یکی از دلایل کاهش این مار‌ها در مناطق مختلف رهاسازی‌های غیر اصولی این جانوران است، چون این جانوران حتی در صورت سالم بودن به علت داشتن قلمرو در منطقه‌ای غیر از زیستگاه اصلی شان بعد از چندین سال نسلشان یا محکوم به نابودی و دورگه شدن است.
وی با اشاره به اینکه تا به حال در هیچ جای دنیا از زهر مار زهرآگین تکثیر شده در تولید پادزهر استفاده نکرده اند گفت: به علت تنوع مواد داخل زهر با توجه به منطقه جغرافیایی مختلف برای یک گونه از مار‌هایی که به صورت مصنوعی تکثیر شده‌اند برای تولید پادزهر استفاده نمی‌شود، اما در کشور ما طرحی با بودجه بیت المال برای تکثیر مار‌های سمی برای تولید پادزهر ارایه شده که ضربه‌ای جبران ناپذیر به نظام سلامت کشور است.
وی افزود: جالب آنکه در طی سال‌های اخیر دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی طرحی مبتنی بر جمع آوری سی گونه خزنده (هر کدام سه قطعه) از هر استان به بهانه تشکیل بانک ژن خزندگان ابرای سازمان محیط زیست ارائه شده که علاوه بر مصرف پول بیت المال و کشتار بیش اندازه خزندگان هیچ خروجی دیگری نداشت حتی یک مقاله فارسی.
