ژئوپارک چیست؟/تاریخ ۴٫۶ میلیارد ساله کرهٔ زمین را در ژئوپارک ها ببینید
به گزارش خبرنگار گروه جامعه ، شاید بارها کلمه ژئوپارکها را شنیده باشید و با خود پرسیده باشید که ژئوپارک چیست؟ چرا این گونه نام گذاری شده است؟ و در این ژئوپارکها چه اقدامی صورت میگیرد؟ که در این گزارش به بیان آنها میپردازیم.
میراثهای زمین شناسی میراثهایی هستند که توسط طبیعت به انسان ارزانی شده و وظیفه انسان حفاظت از این منابع برای استفاده پایدار است. تجربه جهانی نشان داده است که یکی از راههای حفاظت از میراثهای زمین شناسی توسعه و نگهداری ژئوپارک است.
ژئوپارکها مناطقی هستند که عموما به دلیل زیبایی، اثرگذاری، و یا ارزشهای علمی مورد توجه عامه قرار میگیرند و در عین حال به تحقیقات زمین شناسی و گسترش دانشهای علمی کمک میکنند در چنین مناطقی استفاده سازمان یافته بازدید کنندگان موجب گسترش صنعت توریسم گردیده و استفاده از منابع زمین شناسی را امکان پذیر کرده است. ژئوپارک در کشورهای مختلف مورد توجه قرار گرفته است لازم به ذکر است که ایران نیز با دارا بودن منابع غنی زمین شناسی قابلیت توسعه ژئوپارک را در مناطق مختلف خود دارا میباشد.
ژئوپارکها محوطههایی است که نشانگر تنوع عظیم زیستی و زمینشناختی کره زمین هستند. ژئوپارکها نشانگر تاریخ ۴٫۶ میلیارد ساله کرهٔ زمین و تنوع زمینشناختی آن هستند و در شکلگیری زندگی انسانی و جوامع بشری مؤثر بودهاند.
تعریف یونسکو درباره ژئوپارک
منطقهای با وسعت کافی که مرزهای آن به وضوح مشخص شده و چندین پدیده بارز زمین شناسی در محدوده آن قرار گرفته باشد و این محدوده باید بتواند در توسعه اقتصادی جوامع اطراف خود نقش موثری ایفا کند. ژئوپارک ممکن است علاوه بر پدیدههای زمین شناسی از آثار تاریخی، بوم شناسی، باستان شناسی، میراث فرهنگی و طبیعی دیگر نیز برخوردار باشد.
ژئوپارک محدودهای است که ویژگی اصلی آن وجود ژئوسایتهای پر اهمیت، طبیعت و محیط زیست غنی، ویژگیهای فرهنگی جذاب و از همه مهمتر مشارکت و حضور فعال جامعه محلی در برنامههای توسعه، حفاظت و پایداری است.
بر خلاف انواع مناطق حفاظت شده طبیعی ژئوپارکها نه تنها ورود و حضور بازدید کنندگان را محدود نمیکنند بلکه برای حضور مردم طراحی شده اند که همین حضور موجب رونق اقتصادی پایدار جوامع محلی خواهد شد.
شرط مهم موفقیت یک ژئوپارک، وجود برنامه و راهبردهای مناسب و دقیق در مدیریت آن است، راهبردهایی برای حفاظت، بهره برداری صحیح، توانمند سازی جامعه محلی و توسعه پایدار ژئوپارک طراحی میشوند.
ژئوپارک طبق تعریف یونسکو گسترهای است با مرزهای کاملاً آشکار و پهنه کافی که دربرگیرنده چند پدیده زمینشناسی کمیاب و برجسته بوده و در آن گستره جاذبههای طبیعی، تاریخی و فرهنگی ارزشمند نیز یافت شود. این گستره باید از برنامههای مدیریت گسترش و بهرهبرداری و طرحهای حفاظتی برخوردار باشد و توان بالا بردن سطح اقتصادی جامعه محلی و جلب همکاریهای مردمی را دارا باشد.
ژئوپارک محدودهای است که ویژگی اصلی آن وجود ژئوسایتهای پراهمیت، طبیعت و محیط زیست غنی، ویژگیهای فرهنگی جذاب و از همه مهمتر مشارکت و حضور فعال جامعه محلی در برنامههای توسعه، حفاظت و پایداریست.
بطورکلی اکثر مناطق تحت حفاظت چهارگانه کشور قابلیت تبدیل به ژئوپارک ملی دارند و تعداد ۵۰ پتانسیل برای ژئوپارکهای آتی کشور پیشبینی شدهاست. در توسعه گردشگری منتشر شده در سال ۱۳۸۶ هنوز در میان پژوهشگران مختلف مفاهیم مربوط به ژئوسایت و ژئوپارک مبهم ماندهاست درحالی که ژئوپارک معنای وسیع تری از ژئوسایت دارد.
در اطلس توانمندیهای ژئوپارک و ژئوتوریسم ایران ۲۲ منطقه را در ایران به عنوان مناطق پیشنهادی برای معرفی و ثبت تحت عنوان ژئوپارک به تفصیل معرفی کردهاست. ژئوپارک ملی جلفا و ژئوپارک جهانی جلفا-ارسباران در شمال استان آذربایجان شرقی درمنطقه جلفا دومین محدوده پیشنهادی رسمی کشور به سازمان یونسکو است که شناسایی و پیشنهاد اولیه آنها توسط بهرام نکوئی صدری در سال ۱۳۸۷ انجام شدهاست. ژئوپارک قشم نخستین ژئوپارک خاورمیانه در جزیره قشم به عضویت شبکه جهانی ژئوپارکهای ملی تحت حمایت یونسکو درآمدهاست.
ژئوپارکها پس از تأیید شورای عالی ژئوپارک، در شورای اجرایی یونسکو هم به تصویب میرسند و در شبکهٔ جهانی ژئوپارکهای یونسکو ثبت میشوند. در حال حاضر تعداد ژئوپارکهای موجود در شبکه جهانی به ۱۲۷ ژئوپارک در ۳۵ کشور جهان رسیده و ژئوپارک قشم تنها ژئوپارک ایران و منطقهٔ خاورمیانه است.
ژئوپارک قشم
جزیرهٔ قشم که به شکل دلفین در تنگهٔ هرمز در سواحل جنوبی ایران واقع است دارای تشکیلات زمینشناختی منحصر به فردی است که در اثر فرسایش ایجاد شده و مناطقی بسیار زیبا و دیدنی به شکل بیابانهای سنگی ایجاد کردهاست. به دلیل وجود منابع طبیعی فراوان در چشماندازهای منحصربهفرد به ویژه ساختارهای زمینشناختی استثنایی، ژئوپارک جهانی قشم در بخش غربی جزیره قشم واقع شدهاست.
ژئوپارک قشم به دلیل موقعیت استراتژیک خود در خلیج فارس از اهمیت بالایی برخوردار است و نماینده منطقهای میان ژئوپارکهای آسیای شرقی و اروپایی است. از نظر تنوع زمینشناختی و نیز تنوع سایتهای موجود، جزیرهٔ قشم از تنوع فرهنگی و زمینشناختی بالایی برخوردار است ۲۱ مارس ۲۰۰۶ در نشست پاریس، ژئوپارک قشم به عنوان تنها ژئوپارک خاورمیانه در شبکه جهانی ژئوپارکها (GGN) به ثبت رسید.
دی ماه ۱۳۹۱ ژئوپارک قشم به دلیل ناتوانی مدیران سازمان منطقه آزاد قشم در انجام معیارهای ثبت جهانی ژئوپارک از فهرست یونسکو خارج شد. نصب تابلو و علائم راهنمایی، احداث راههای دسترسی، ساخت اماکن اقامتی مانند هتل و مجموعه عوامل پشتیبانی برای حضور گردشگران در منطقه از جمله درخواستهای یونسکو بود که باید در منطقه ژئوپارک قشم ایجاد میشد، اما به آن توجه نشد.
پس از تغییر دولت مدیریت جدید ژئوپارک قشم با همراهی شبانهروزی جامعه محلی، کارشناسان و مدیران و با حمایت کامل مدیریت عامل سازمان منطقه آزاد قشم تلاشهای زیادی کردند تا ژئوپارک قشم بار دیگر بتواند کارت سبز یونسکو را دریافت کنند و دوباره به این عنوان ارزشمند دست یابد. پرونده بازگشت ژئوپارک قشم به منظور بازگشت به شبکه جهانی ژئوپارکها آذرماه سال ۱۳۹۴ و پس از اقدامهای مختلف به منظور حل مشکلات مطرح شده به یونسکو ارسال شد. سرانجام ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۶ در دویست و یکمین نشست ژئوپارکهای یونسکو که در فرانسه برگزار شد ژئوپارک قشم کارت سبز گرفت و بار دیگر جهانی شد. امروز ژئوپارک قشم به عنوان یک ژئوپارک جهانی در یک دوره چهارساله تأیید شده و تا سال ۲۰۲۰ بهصورت رسمی زیرنظر یونسکو فعالیت خواهد کرد.
ژئوپارک قشم دارای ۲۵ ژئوسایت است که عبارتاند از: دره ستاره افتاده (درهٔ ستارهها)، کورکوراکوه، بام قشم، دره تندیسها، دره شور، تنگه چاهکوه، نمکدان، کریان، موزهٔ ژئوپارک، پهنههای گلی، ساحل کرق، دره قاضی، تنگه اولی، بصیرا، چاکویر، جزایر ناز، ژئو لینک، باسعیدو، خلیج دیرستان، جنگل حرا، ساحل تخمگذاری لاکپشتها، صخرهٔ خرچنگها، روستای لافت، غار خربس، تالاب پرندگان دو کوهک.
ژئوتوریسم پدیدههاى زمینشناسى و زیستمحیطى را به خدمت آرامش روحى انسانهاى کنجکاو در مىآورد و آنان را در سفرى جذاب، لذتبخش و پرخاطره به کشف ناشناختههاى جهان هستى و نزدیکى با طبیعت و غوطهور شدن در جاذبههاى طبیعى آفرینش فرامىخواند.