تثبیت پایگاه تشیع در ایران، ارتباط تنگاتنگ امام رضا (ع) با خواهر بزرگوارشان را موجب شد
: امام رضا (ع) جغرافیای عالم تشیع را از مدینه به ایران منتقل کرده بود و سبب شده بود تا تفرقه و انشقاقی که بین شیعیان وجود داشت، خاتمه یابد.
/مینا شیرخان: مدرس کلاسهای اعتقادی حرم مطهر حضرت معصومه (س) گفت: امام رضا(ع) با انتقال جغرافیای عالم تشیع از مدینه به ایران سبب شد تا تفرقه و انشقاقی که بین شیعیان وجود داشت، خاتمه یابد. حرکت حضرت معصومه (س)، نیز آگاهانه و مکمل حرکت امام رضا (ع) و حتما به خواست ایشان بوده است.
به گزارش خبرنگار ، به مناسبت دهه کرامت، گفتوگوی مشروحی را با ریحانه حقانی، استاد حوزه و دانشگاه و همچنین مدرس کلاسهای عقیدتی حرم حضرت معصومه (س) انجام دادیم که متن آن از نظر میگذرد.
محبت متقابل امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س)
برای شروع، از رابطه امام رضا (ع) با خواهر گرامیشان بگویید؟
در ابتدا فرارسیدن دهه کرامت و میلاد امام رضا (ع) را تبریک عرض نموده و در اینجا به رابطه زیبا و خدادادی این امام بزرگوار با خواهر گرامیشان میپردازم. حضرت رضا (ع) 25سال ، تنها فرزند نجمه خاتون بود و پس از این مدت سرانجام ستاره ای تابان از دامان نجمه درخشید که هم سنگ امام هشتم بود و امام توانست والاترین عواطف انباشته شده را بر او نثار کند.
بین حضرت معصومه (س) و برادرش امام رضا (ع) عواطف سرشار و محبت شگفت انگیزی بود که زبان از بیان آن عاجز است. فقط به عنوان نمونهای عرض میکنم که در یکی از معجزات امام کاظم (ع) که حضرت معصومه(س) نیز نقشی دارد، هنگامی که نصرانی می پرسد: شما که هستید؟ حضرت معصومه (س) میفرماید: «من معصومه، خواهر امام رضا (ع) هستم». این تعبیر، از محبت سرشار آن حضرت به برادر بزرگوارش سرچشمه میگیرد.
باید دید چه چیزی این بانوی بزرگوار را بر دیگر فرزندان موسی بن جعفر (ع) و سایر امام زادگان برتری میدهد که امام معصوم علی بن موسی الرضا (ع) با این خواهر بزرگوارشان چنین پیوند عمیقی دارند.
ما در زیارتنامه حضرت معصومه (س) میخوانیم: «یا فاطمة اشفعی لی فی الجنة فإنک لک عند الله شأناً من الشأن». این امر در مورد ایشان به همین سادگی بیان نشده است و ایشان مدارج قرب و کمال را طی کردند که در زیارتنامه ایشان که خود امام رضا (ع) آن را تعلیم می دهند، چنین عنوانی ذکر می شود.
هجرت به ایران
قدری درمورد هجرت خود امام رضا (ع) به ایران سخن بگویید؟
در سال 200 هجرى قمرى در پى اصرار و تهدید مأمون عباسى سفر تبعید گونه حضرت رضا به مرو انجام شد و آن حضرت بدون اینکه کسى از بستگان و اهل بیت خود را همراه ببرند راهى خراسان شدند. امام رضا (ع) هنگام هجرت به اعضای خانواده خویش فرمودند که موقع خداحافظی با من گریه و شیون کنید.
با این صحبت امام، همه متعجب شده و چون در ظاهر نیز حکومت ایشان را با احترام حرکت میداد، سبب را از ایشان جویا شدند و امام فرمودند که این سفری است که امید به بازگشت از آن نیست و مرا به شهادت خواهند رساند.
در چنین شرایطی که حکومت برای امام ایجاد کرد و ایشان را فاصله داد، بزرگترین هنرامام معصوم و بزرگوار ما آن بود که توانست درخت تشیع را ازگزند طوفان حادثه سلامت بدارد و از پراکندگی و دلسردی یاران پدر بزرگوارش مانع شود.
اما به تدبّر میتوان فهمید که امام هشتم در این دوران همان مبارزه دراز مدت اهل بیت علیهم السلام، را که درهمه اعصار بعد از عاشورا استمرار داشته، با همان جهت گیری و همان اهداف ادامه میداده است. ایشان سعی میکرد که سطوت و حشمت هارونی حتی با به بندکشیدن طولانی و بالاخره مسموم کردن امام هفتم (ع) در زندان هم نتواند مانع مبارزات سیاسی، نظامی، تبلیغاتی و فکری شیعیان شود.
امام هشتم علی بن موسی الرضا (ع)، در برابر یک تجربه تاریخی عظیم قرار گرفت و درمعرض یک نبرد پنهان سیاسی که پیروزی یا ناکامی آن میتوانست سرنوشت تشیع را رقم بزند، واقع شد.
ایشان با تدبیری الهی بر مأمون فائق آمد و او را در میدان نبرد سیاسی که خود به وجود آورده بود به طور کامل شکست داد و نه فقط تشیع، ضعیف یا ریشه کن نشد بلکه حتی سال دویست ویک هجری، یعنی سال ولایتعهدی آن حضرت، یکی از پربرکتترین سالهای تاریخ تشیع شد.
هجرت خواهر به اذن برادر
دلایل هجرت حضرت معصومه (س) پس از هجرت برادرشان چه بود، آیا فقط به شوق دیدار برادر انجام شد؟
هجرت خواهر بزرگوار ایشان نیز مسلما دلایل ویژهای دارد. حضرت معصومه در سال 201 هجری قمری به اذن امام رضا (ع) رنج سفر را به جان خریدند و عازم ایران شدند. یعنی یکسال بعد از هجرت امام رضا (ع)، حضرت معصومه (س) به شوق دیدار برادر و ادای رسالت زینبی و پیام ولایت به همراه جمعی از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حرکت کرد .
ایشان در هر شهر و محلى مورد استقبال مردم واقع میگرفت. اما متأسفانه سفر ایشان به دیدار برادر نینجامید. ایشان بدون دیدار با برادر به قم آمدند.
در طول این سفر و در شهر قم آن حضرت نیز چون عمه بزرگوار خود حضرت زینب (س)، پیام مظلومیت و غربت برادر گرامیشان را به مردم مؤمن و مسلمان مىرساند و مخالفت خود و اهل بیت (ع) را با حکومت حیلهگر بنى عباس اظهار مىکرد.
حرکت و هجرت حضرت معصومه (س)، به تبع حرکت و هجرت امام رضا (ع) انجام شد. امام رضا (ع) جغرافیای عالم تشیع را از مدینه به ایران منتقل کرده بود و سبب شده بود تا تفرقه و انشقاقی که بین شیعیان وجود داشت، خاتمه یابد. مکتب فکری که شیعیان در آن دوره داشتند و به دست امام باقر و امام صادق علیهم السلام شکل گرفته بود، با هجرت امام رضا (ع) ترویج شد.
حضرت معصومه (س) نسبت به امام زمان خویش که برادر بزرگوارشان امام رضا (ع) بودند، تولای تام داشتند. چنین هجرتی باعث تحولات بسیاری از لحاظ تاریخی شد که آثار بسیاری برای تشیع به همراه داشت و اتفاقی و بدون برنامه نبود که ذکر خواهم کرد.
پیوند اسلام و تشیع با ایران
امام رضا (ع) با مرکزیت دادن جامعه شیعه، شیعیان را برای ورود به عصر انتظار و آمادگی برای مقابله و رویارویی با امتحانات و ابتلائات آخرالزمان هوشیار کردند. البته قبل از اینکه امام رضا (ع) به قم هجرت کنند، خود شهر قم ویژگیهایی داشت اما با هجرت امام رضا (ع) و بعد از آن هجرت خواهر بزرگوارشان، محوریت قم برای تشیع تثبیت شد. این مسئله برکات بسیاری به همراه داشت.
بعدها وقتی حرم این بانوی گرامی در قم شکل گرفت، روات حدیث و علما و بزرگان دین به قم آمدند و حوزه علمیه تأسیس شد. پس از آن شاهد پیروزی انقلاب اسلامی و به دنبال آن ایجاد حکومت اسلامی بودیم.
از اینجا مشاهده می شود که بین حرکت امام رضا (ع) و حرکت حضرت معصومه (س) ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و بسیار قابل توجه است. ارتباط این خواهر و برادر بزرگوار و هجرت یکی پس از دیگری و پیوند اسلام و تشیع با ایران پس از آن، مسئلهای نیست که بشود به سادگی از کنار آن گذشت.
حرکت خواهر، تکمیل کننده رسالت برادر
در عملکرد هجرت ایشان به ایران به تبع برادر بزرگوارشان امام رضا (ع)، در مبنای اجتماعی و تاریخی چند چیز عنوان می شود: 1. به جهت شوق دیدار برادر 2. به تبعیت از برادرشان و رسوا کردن دستگاه بنی عباس 3. به جهت تثبیت پایگاه تشیع 4. رسیدن به آرامگاه ابدیشان.
بنابر نقل برخی کتب تاریخی، امام رضا (ع) نامه ای اختصاصی به خواهرشان نوشتند و توسط یکی از غلامان به مدینه ارسال کردند. ایشان به غلام خود دستور دادند تا در هیچ منزلی توقف نکند تا به مدینه برسد. امام رضا (ع) حتی نشانه خانه موسی بن جعفر (ع) را به غلام بیان میکند تا غلام از کسی نشانی را نپرسد. غلام به مدینه آمده و نامه را به حضرت معصومه (س) میدهد. حضرت معصومه (س) به محض خواندن نامه برادر، هجرت را آغاز میکند.
حرکتی از روی بصیرت و آگاهی
ایشان علاوه بر اینکه شوق دیدار برادر را داشتند و کاسه صبرشان لبریز شده بود، درست مانند حضرت زینب (س) که حامی ولایت امام زمان خویش بودند، برای رسوایی دستگاه بنی عباس حرکت کردند. مشخص است که حرکت ایشان حرکتی تصادفی نبوده و از روی بصیرت و آگاهی انجام شده است و مکمل حرکت امام رضا (ع) و به خواست ایشان بوده است. حرکت ایشان به تبعیت از امام زمانشان موجب تثبیت پایگاه تشیع شده و بسیار مهم بوده که این اتفاق بیفتد.
باید بدانیم که ظرفیت حقیقی کریمه اهل بیت که از طرف امام معصوم به ایشان افاضه شده، به گونهای است که میتواند متناسب با میزان شناخت و معرفتی که هریک از شیعیان نسبت به ایشان پیدا کردند، واسطه فیض شود که این فیض از طرف امام زمان (عج) به آنها میرسد.
مردم از راه اینکه قرب و توسل پیدا کنند و به زیارت ایشان نائل شوند، میتوانند به معارف الهی رسیده و این راهی است که با زیارت ایشان همیشه باز است و همان چیزیست که امام رضا (ع) خواهان آن بودند. به قول شاعر «تا نگردی آشنا زین پرده رمزی نشنوی گوش نامحرم نباشد جای پیغام سروش».
زیارت و توجه و توسل به آستان پرفروغ حضرت معصومه (س)، هدایتی است که به دست حضرات معصوم اتفاق افتاد که از طرفی این زیارت موجب تطهیر قلوبمان میشود و تطهیر مقدمهای است برای اینکه انوار الهی را درک کنیم؛ از طرف دیگر ارادهای که بر هدایت عالم تعلق گرفته، ارادهای هماهنگ است که شئون ظهور و تجلی آن، آستان پرفروغ حضرت معصومه (س) است. امام شناسی و تولای تام حضرت از امام عصر خودشان همه ما را به شناخت هرچه بیشتر امام زمان خود سوق میدهد.
«فداها أبوها» جمله معروفیست که اینبار درباره حضرت معصومه (س) میشنویم
بین فرزندان امام کاظم (ع)، جایگاه حضرت معصومه (س) بسیار برجسته است و این رابطه تنگاتنگ با امام رضا (ع) را در وجود ایشان میبینیم، دلیل این ویژگی چیست؟
ابتدا محورهایی در مورد شخصیت حضرت معصومه (س) را بررسی می کنم تا دلایل این جایگاه برجسته و ارتباط عمیق امام رضا (ع) با ایشان بهتر محسوس باشد.
شکی نیست که حضرت معصومه جزء شخصیت های بی نظیر جهان اسلام هستند. ایشان در جوار دو امام معصوم بودند و با تسلیم به ولایت آنها خیلی زود تجلیگاه انوار وجودی ولی خدا شدند. ایشان روح پاکشان را با انوار قدسی آنها پیوند داده و توانستند خیلی زود ارتباط برقرار کنند. حضرت معصومه (س) مثل معصومین تجلی خورشید شدند و در پرتو خود به مقام توحید رسیدند. این جایگاه کمی نیست و همه نتوانستند به این جایگاه برسند.
دومین محور برجستگی خاص ایشان در بین امام زادگان دیگر و سایر فرزندان موسی بن جعفر (ع) احادیث گهرباری از زبان معصومین است که به توصیف جایگاه ایشان پرداخته است. مثلا از جملههای معروفی که پدر بزرگوار ایشان درموردشان به کار بردند، «فداها أبوها» است که این یکی از جملات معروفی است که پیامبر (ص) در شأن صدیقه طاهره فرمودند.
برده شدن نام ایشان توسط ولی خدا، سالها قبل از ولادت نشانه شأن ایشان است. اینکه چهار امام معصوم به زیارت ایشان سفارش میکنند و آن را با زیارت خویش مساوی میدانند، یا زیارت ایشان را معادل بهشت دانسته و زیارتنامه ایشان را تعلیم میدهند، درمورد ایشان تعاریف زیبا و اوصاف حمیده ذکر میکنند و بحث شفاعت ایشان را مطرح میکنند، اینها جایگاه حضرت معصومه (س) را میرساند.
در روایت دیگری امام رضا (ع) به سعد اشعری میفرماید اگر به قم رفتی و خواستی زیارت کنی، بدان هرکس در زیارت خواهرم معرفت داشته باشد، بهشت از آن اوست. سپس امام رضا (ع) زیارتنامه ایشان را به سعد تعلیم میدهند.
ولایت، محور تمام گفتهها
درجه و شأن بعدی که برای حضرت معصومه (س) وجود دارد، دارا بودن شأنی از شئون ولایت الهیه است. ویژگی بعدی شخصیت ایشان گستره مقام شفاعت است که شفاعت ایشان بسیار موثر بوده و در روایت داریم که شفاعت ایشان شامل حال همه میشود. ویژگی بعدی این بانوی بزرگ این است که محور همه احادیث مطرح شده از جانب ایشان «ولایت» است.
روایت زیبایی از ایشان درمورد حدیث غدیر نقل شده است. حدیث ثواب دوستی آل محمد (ص) که در آن میفرمایند: آگاه باشید هرکس بر محبت آل محمد (ص) بمیرد، شهید از دنیا رفته است، از این بانوی بزرگ نقل شده است.
احادیثی از قبیل اینکه قم مرکزیت تشیع را دارد و حدیث بشارت به شیعیان و اینکه شیعیان چه نشانه هایی دارند و روز قیامت با چه خصوصیاتی میآیند و همچنین حدیث ولادت امام حسین (ع) از ایشان نقل شده است.اینها احادیث زیبایی است که واسطه نقل آنها حضرت معصومه (س) بوده و محور این احادیث «ولایت» است.
خوب است از دعایی که امام رضا (ع) خواندن آن را به ما توصیه کردند، جهت شناخت امام زمان خویش استفاده کنیم. در مفاتیح الجنان حاج شیخ عباس قمی بین دعای عهد و زیارت جامعه کبیره، دعایی با عنوان «دعا برای امام عصر(ع)» داریم که امام رضا (ع) به خواندن این دعا توصیه کرده و در این دعا امام زمان را شناسانده و برایشان دعا میکنند. خواندن این دعای شریف را به همه توصیه میکنم.
به وسیله حضرت معصومه (س) امام رضا (س) را بشناسیم
نکتهای که در پایان میخواهم بگویم این است که حضرت معصومه، تابع ولی زمان خود یعنی امام رضا (ع) بود. ما از درک همه فضائل حضرت معصومه عاجزیم چه برسد به اینکه همه فضائل امام رضا (ع) را بتوانیم درک کنیم.
ما باید از حضرت فاطمه زهرا (س) نسبت به امامش علی (ع)، زینب کبری(س) نسبت به امامش حسین (ع)، و فاطمه معصومه(س) نسبت به امامش رضا (ع) ولایت مداری را یاد بگیریم.