کاهش تعهدات هسته‌ای؛ نص صریح برجام/ اروپا نجنبد مرحله دوم عملیاتی می‌شود

گروه سیاسی ؛ ۱۸ اردیبهشت سال گذشته و تنها چند ماه پس از روی کار آمدن ترامپ، رئیس رژیم آمریکا اعلام کرد آمریکا رسما از توافق هسته‌ای موسوم به برجام خارج می‌شود. به دنبال این اقدام، کاخ سفید فعالیت‌هایی در راستای تحدید انتفاع ایران از برجام را آغاز کرد. در همین راستا سیاست فشار حداکثری بر کشورمان در پیش گرفته شد که هدف اصلی آن به صفر رساندن فروش نفت و جلوگیری از ورود هرگونه ارز صادراتی به ایران بود.

در مقابل این اقدام، جمهوری اسلامی رویکرد صبر راهبردی را در پیش گرفت و در بازه زمانی یکساله تلاش کرد با همکاری دیگر اعضای برجام این توافق را زنده نگاه دارد. مهمترین طرف‌های ایران در این برهه، سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلیس بودند که از همان ابتدا وعده دادند با راه اندازی کانال مالی ویژه مانع اقدامات آمریکا شوند.

در همین دوران کاخ سفید با سیاست به صفر رساندن فروش نفت ایران و تعیین مجازات برای شرکت‌های خارجی فعال در بازار کشورمان درصدد بود تا سیاست فشار حداکثری را به اجرا بگذارد. نقطه اوج این مساله تصمیم رژیم آمریکا در کاهش تمدید معافیت‌های همکاری اعضای برجام با ایران در حوزه هسته‌ای و لغو معافیت صدور آب سنگین و صدور مازاد بر ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده بود.

به دنبال این تصمیم، جمهوری اسلامی برآن شد تا با پایان دادن به دوره صبر راهبردی، در چارچوب مفاد برجام دست به کاهش تعهدات هسته‌ای بزند. از این رو در سالروز خروج آمریکا از برجام یعنی ۱۸ اردیبهشت، ایران وارد مرحله جدیدی شد.

 

بیشتر بخوانید: روحانی: فروش «اورانیوم غنی‌شده» و «آب سنگین» از ۱۸ اردیبهشت متوقف شده است

 

گام نخست کاهش تعهدات هسته‌ای ایران
توقف برخی تعهدات برجامی بر اساس دستور شورای عالی امنیت ملی کشور و مطابق با بند‌های ۲۶ و ۳۶ این توافق از ۱۸ اردیبهشت شروع شد. براساس توافق صورت گرفته ایران محدودیت‌هایی را پذیرفته است که شامل محدودیت در درصد میزان غنی‌سازی، محدودیت در تعداد مکان‌های غنی‌سازی و همچنین حجم مواد ذخیره شده غنی شده می‌شود. اولین گام تهران در مقابل تشدید فشار‌های غیرقانونی آمریکا و عدم واکنش موثر اروپا در جهت اجرای وظایف برجامی خود، لغو این محدودیت‌ها بود.

براین اساس رئیس جمهور ایران در نامه‌ای به ۵ عضو باقی مانده در توافق هسته‌ای اعلام کرد در یک دوره ۶۰ روزه ایران برنامه‌های مربوط به رعایت سقف تولید اورانیوم غنی‌شده را متوقف و تولید بدون محدودیت آب سنگین در تأسیسات اراک را آغاز می‌کند.

 

بیشتر بخوانید: نامه روحانی درباره «توقف اجرای برخی تعهدات برجام» به سفرای ۵ کشور عضو برجام ارائه شد

مطابق توافق برجام ایران مجاز است فقط تا سقف ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم با خلوص کم نگهداری کند. میزان تعیین شده ذخیره آب سنگین هم ۱۳۰ تن تعیین شده است. این محدودیت‌ها حتی در زمانی که آمریکا به صورت غیرقانونی از توافق خارج شد همچنان اجرا می‌شد و آژانس بین المللی انرژی اتمی در تمامی ۱۴ گزارش خود تا آن زمان، این مساله را تایید کرده بود.

نکته‌ای که غرب و به ویژه آمریکا در یکسال گذشته بدان بی توجه بوده است، بند‌های ۲۶ و ۳۶ برجام است. بند ۳۶ برجام اعلام ناظر بر ساز و کار حل و فصل اختلافات میان طرفین است؛ طبق این بند چنانچه ایران معتقد باشد که هر یک از طرف‌های مقابل تعهدات برجامی خود را رعایت نکرده اند، می‌تواند موضوع را به منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع کند. پس از آن، موضوع در سطح وزیران و سپس در سطح یک هیئت مشورتی با ترتیبات مشخصی مطرح می‌شود. در آخر چنانچه طرف شاکی (ایران) به این نتیجه برسد که عدم رعایت تعهدات از سوی یکی از اعضای برجام، مصداق «عدم پایبندی اساسی» است، آنگاه می‌تواند این موضوع را ضمن ابلاغ به شورای امنیت سازمان ملل، مبنای توقف کلی یا جزئی اجرای تعهدات‌اش وفق برجام قرار دهد؛ بنابراین تصمیم جمهوری اسلامی برای کاهش تعهدات هسته‌ای که با اجماع ملی تمامی گروه‌های (مخالفین و موافقین برجام در داخل) گرفته شده، دارای مبنای حقوقی است و نقض برجام به شمار نمی‌رود. در همین راستا سعید خزایی، کارشناس مسائل هسته‌ای به خبرنگار میزان گفت: «برنامه گام به گام ایران منطبق بر روح این توافق نامه است و همان زمان که برجام به تصویب رسید، بحث امکان برگشت همواره مطرح می‌شد.»

 

بیشتر بخوانید: هشدار روحانی به اروپا؛ برای محافظت از جوانانتان در روند اجرای برجام تجدیدنظر کنید

 

گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران
در حالی که برخی گمانه زنی‌ها از احتمال تکاپوی طرف‌های اروپایی برجام برای جلب نظر ایران و جلوگیری از ورود به مرحله دوم این تصمیم خبر می‌ داد؛ تا امروز چند روز بیشتر به پایان مهلت ۶۰ روزه باقی مانده است اروپایی‌ها اقدام موثری انجام ندادند.

رفت و آمد‌های دیپلماتیک مقامات فرانسوی، آلمانی و انگلیسی بدون نتیجه باقی مانده و آن‌ها همچنان با وعده راه اندازی اینستکس در روز‌های آتی تلاش دارند ایران را از ادامه این مسیر منصرف کنند. اما مقامات وزارت خارجه کشورمان بار‌ها اعلام کرده اند تنها راه جلب نظر تهران برای توقف کاهش تعهدات هسته ای، امکان دست یابی به حداقل حقوق برجامی خود یعنی فروش  نفت و دریافت درآمد آن است.

 

بیشتر بخوانید: اینستکس؛ کشکول وعده‌های تو خالی/ اروپا از پشت خنجر می‌زند؟

طبق اعلام ایران، اگر اعضای باقی مانده در برجام در مهلت ۶۰ روزه که ۱۶ تیر به پایان خواهد رسید، نتوانند مطالبات کشورمان را در حوزه بانکی و نفتی مرتفع سازند، رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی‌سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک نیز در یک بازه زمانی ۶۰ روزه دیگر متوقف خواهد شد.

طبق برجام ایران تنها امکان غنی سازی تا سطح ۳.۶۷ درصد را دارد. اما در مرحله دوم این رقم افزایش خواهد یافت، هرچند که مقامات کشورمان اعلام نکرده اند میزان غنی سازی را چند درصد افزایش می‌دهند. براین اساس آغاز گام دوم به معنای رسیدن به غنی سازی سطح ۲۰ درصد نیست.

در این باره خزایی تصریح کرد: «در مرحله دوم تعداد آبشار‌های ۱۶۴ تایی سانتریفیوژ‌ها افزایش خواهد یافت که کاربرد‌های کشاورزی، صنعتی و دارویی دارد و از این طریق حجم و میزان غنی سازی اورانیوم بیشتر می‌شود. در مذاکرات هسته‌ای منتج به برجام، غرب تعهد کرده بود اورانیوم غنی شده ما را خریداری کند، اما چون آن‌ها به این تعهد خود پای بند نیستند ما ناچار به اجرای آن هستیم.»

آیا اروپا در فرصت باقی مانده به تعهدات هسته‌ای خود عمل می‌کند؟
جمهوری اسلامی ایران در مقابل ایستایی اروپا و خروج آمریکا از یک توافق مهم بین المللی که با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نیز تضمین شده بود، دو راهکار پیش رو داشت: خروج کامل از برجام و یا کاستن مرحله‌ای از تعهدات و بازنگاه داشتن مسیر دیپلماسی.

اقداماتی که تاکنون ایران در گام نخست انجام داده و برنامه کشورمان برای مرحله دوم، نشان دهنده آن است که در صورت تغییر رویه اروپا به سرعت این اقدامات قابل بازگشت است.