علی(ع) به جنگ «علت‌ها» رفتند نه «معلول‌ها»/ سیره علوی در اعاده اموال نامشروع صاحب منصبان/ هویت سازی اسلامی در عصر خلافت علی (ع)/ ملاک عمل‌شان سنت رسول‌الله (ص) بود
گروه سیاسی ؛ دوران خلافت ۴ سال و ۹ ماهه امیرالمومنین علی علیه السلام، پس از دوران نبی مکرم اسلام (ص) درخشان‌ترین مقطع تاریخ در زمینه ظهور و بروز مولفه‌های حکومت عادلانه است؛ شدت عدالت‌ورزی علی (ع) در حکومتداری، سبب صف‌آرایی گروه‌های متنفذ و صاحب منصب بسیاری در مقابل حضرت شده بود؛ گروه‌هایی که با به فراموشی سپردن تعمدی دوران پیامبر خاتم (ص)، اسلام را از ریل خود خارج و طُرق انحرافی را جایگزین آن کرده بودند و در حال تثبیت و ترویج این شیوه مغلوط و منحرف نیز بودند.
اشرافیگری به سبک طواغیت، تبعیض مالی، تطاول و دست‌درازی به بیت‌المالِ مسلمین، حب مال و دنیاپرستی و اقدامات رذیله‌ای از این قبیل، رفته رفته در حال تبدیل شدن به یک عادت مالوف برای خواص و خو گرفتن عوام با این عادت بود؛ در چنین شرایطی امیرالمومنین علی (ع) خلافت را در دست گرفتند و فرمودند: اگر حضور فراوان بيعت‌كنندگان نبود و ياران حجّت را بر من تمام نمى‌كردند و اگر خداوند از علماء عهد و پيمان نگرفته بود كه برابر شكم‌بارگى ستمگران، و گرسنگى مظلومان، سكوت نكنند، مهار شتر خلافت را بر كوهان آن انداخته، رهايش مى‌ساختم و آخر خلافت را به كاسه اوّل آن سيراب مى‌كردم، آنگاه مى‌ديديد كه دنياى شما نزد من از آب بينى بزغاله‌اى بى‌ارزش تر است(بخشی از خطبه شقشقیه).
امیرالمومنین علی (ع) در همان نخستین روزهای خلافت‌شان در مدینه، حجت را بر همگان تمام کردند و طی خطبه‌ای فرمودند: «والله لَوْ وَجَدَتُهُ قَدْ تُزُوِّجَ بِه النِساءُ و مُلِکَ به الاِماءُ لَرَدَدْتُهُ فَإِنَّ فی العَدْلِ سِعَةً وَ مَنْ ضاقَ علیه العَدْلُ فالجَوْرُعلیه اَضْیَق» یعنی «بخدا سوگند اموال غارت شده از بیت‌المال را به آن باز می‌گردانم حتی اگر آنان را بیابم که مهر زنان شده باشد یا کنیزانی با آن خریده باشند. همه را قاطعانه به بیت المال برمی‌گردانم زیرا که عدالت گشایش است و آن کسی که عدالت برای او تنگ باشد ظلم و ستم برای او تنگ‌تر است»(بخشی از خطبه ۱۵).
«فان ذلک امر لم احکم فیه بادئ بدء، قد وجدت انا و انتما رسول الله صلی الله علیه و اله یحکم بذلک». یعنی «من بنیانگذار چنین روشی نیستم. هم من و هم شما بودیم و دیدیم پیغمبر این طور عمل می‌کرد». این پاسخی است که امیرالمومنین علی (ع) به کسانی دادند که خواستار سهم بیشتر از بیت‌المال بودند و تحمل شیوه حضرت در تقسیم مساوی بیت‌المال را نداشتند.
حضرت علی (ع) در دوران خلافت‌شان، احیاگر همان ارزش‌ها و پایه‌های اعتقادی و عملی شدند که در دوران رسول‌الله مستقر بود. امیرالمومنین برای تحقق این امر خطیر، هزینه هم پرداختند؛ هزینه آن، تحمل سه جنگ کلان به نام‌های جمل، صفین و نهروان بود. حق خلافت متعلق به علی (ع) بود؛ علی (ع) برای استیفای حق خود بیست‌وپنج سال هیچ حرکتی نکردند، حتی اگر کسانی هم خواستند حرفی از این حق بزنند، آنها را آرام نگه‌داشتند اما در قضیه عدالت اجتماعی، احیای اصول نبوی و برساختن بنای اسلامیِ مستحکمی که پیغمبر(ص) گذاشته بودند، امیرالمؤمنین علی (ع) سه جنگ را تحمل کردند. این امر عمق و ژرفای اهمیت مقوله عدالت را در سیره علوی نشان می‌دهد.
رسالت تاریخی امیرالمومنین علی (ع) در تثبیت سنت راستین پیامبر خاتم (ص)
در رابطه با سیره حکومتداری و مشی سیاسی حضرت علی علیه‌السلام در دوران ۴ سال و ۹ ماهه خلافت ایشان، با حجت‌الاسلام و المسلمین احمد رهدار به گفت‌وگو پرداخته‌ایم؛ این استاد حوزه و دانشگاه معتقد است: امیرالمومنین علی علیه‌السلام در زمان پذیرش خلافت، بیش از هر کس دیگری به نقش تاریخی و سرنوشت سازی که باید برای تثبیت اصل اسلام و سنت راستین پیامبر خاتم (ص) ایفا کنند، واقف بودند.
وی اشاره می‌کند: اتفاق مهمی که در دوره پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) رخ داده بود این بود که اسلامی غیر از اسلام مورد نظر پیامبر (ص) در شوون مختلف در حال جا افتادن و تثبیت شدن بود و این امر، اتفاقی نبود که در یک مقطع کوتاه و به سبب روی کارآمدن یک فرد، به قوع پیوسته باشد بلکه در چند دوره متمادی و پیوسته، صحابه کبار پیامبر خاتم (ص) شاهد فَترت و افول اصول و مضامینی بودند که ابتناء اسلام بر پایه آنها بود.
تلاش عده‌ای برای تثبیت روشی مغایر با روح اسلام در نقطه ثقل عالم اسلام
حجت‌الاسلام و المسلمین رهدار تصریح کرد: سیر اتفاقات و روند‌ها برای تثبیت اسلامی غیر از اسلام متبوع اولیه، در دوره‌ای بود که هنوز بالغ بر ۸۰ هزار تن از صحابه کبار پیامبر (ص) در این دنیا و در مملکت اسلامی حضور داشتند؛ صحابه‌ای که مشی و مسلک پیامبر (ص) را از نزدیک درک کرده بودند. به عبارت دیگر در نقطه ثقل عالم اسلام علی‌رغم تراکم صحابه پیامبر (ص) یک مفهوم و روشی به نام اسلام در حال تثبیت شدن بود که با روح اسلام در تنافی و مغایرت بود.
اهمیت شدت عمل امیرالمومنین(ع) در نخستین روزهای خلافت
وی افزود: لذا با توجه به آنکه همچنان صحابه پیامبر (ص) حضور داشتند، چنانچه امیرالمومنین علی (ع) در آغاز خلافت و زمامداری‌شان، با تصلب و سختی به مقابله با روند تثبیت طُرق منحرف نمی‌شتافتند، به لحاظ تاریخی عرصه بر پرچمداران اسلام راستین تنگ می‌شد و حتی شاید اثبات اصول اسلام منزه و اسلامی مغایر با آنچه منتشر شده بود، طی ادوارِ آتی ناممکن می‌شد.
سیره علوی در اعاده اموال نامشروع صاحب منصبان
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) تصریح کرد: تعابیر غلاظ و شداد امیرالمومنین علی (ع) در نخستین روزهای پذیرش خلافت در مدینه نیز حاکی از همین رویکرد ایشان برای جلوگیری از استمرار تثبیت طرق منحرف به اسم اسلام است. آنجایی که حضرت می‌فرمایند: «والله لَوْ وَجَدَتُهُ قَدْ تُزُوِّجَ بِه النِساءُ و مُلِکَ به الاِماءُ لَرَدَدْتُهُ فَإِنَّ فی العَدْلِ سِعَةً وَ مَنْ ضاقَ علیه العَدْلُ فالجَوْرُعلیه اَضْیَق» یعنی «بخدا سوگند اموال غارت شده از بیت‌المال را به آن باز می‌گردانم حتی اگر آنان را بیابم که مهر زنان شده باشد یا کنیزانی با آن خریده باشند. همه را قاطعانه به بیت المال برمی‌گردانم، زیرا که عدالت گشایش است و آن کسی که عدالت برای او تنگ باشد ظلم و ستم برای او تنگ‌تر است».
حجت‌الاسلام و المسلمین رهدار بیان داشت: امیرالمومنین علی (ع) آنچه را که از اسلام می‌فهمیدند، آنرا به حد اعلی اجرا می‌کردند و فهم علی (ع) از اسلام همان اصول و ابتنائات اسلام است؛ طبیعتا این شیوه و روش، موجد تبعات و هزینه‌هایی برای زیست سیاسی و حکومتداری ایشان بود.
علی (ع) به جنگ «علت‌ها» رفتند نه «معلول‌ها»
وی افزود: علی (ع) به جنگ «معلول‌ها» نرفتند بلکه «علت‌ها» را به رویارویی طلبیدند؛ ایشان بر مترفین و ستمکاران و نازپروردگان و اهل ولع و ثروتِ بادآورده شمشیر کشیدند؛ کسانی که بر سر سفره اسلام، مشی و روشی متفرعانه و متکبرانه در پیش گرفته بودند، طبعاً در قاموس حکومتداری علی (ع) جایی نداشتند و باید مورد برخورد قرار می‌گرفتند. این راهبردی بود که علی (ع) بر مبنای همان رسالت تاریخی‌شان به پیش می‌بردند تا روند تثبیت طرق منحرف را متوقف کنند و اسلام راستین را احیا گردانند.
سیره علی(ع) همان سنت رسول‌الله (ص) بود
این پژوهشگر دینی بیان داشت: همانطور که علی (ع) در زمان پذیرش خلافت و طی ایراد خطبه‌ای بیان فرمودند، ملاک عمل‌شان سنت رسول‌الله (ص) بود؛ اتخاذ این سنت، ایجاب می‌کرد که ایشان با انحراف دینی و تبعیض مالی و حب مال که از سوی دنیاپرستانِ صاحب منصب ترویج می‌شد برخورد کنند.
یکی از مزیت‌های عصر علی(ع)
حجت‌الاسلام و المسلمین رهدار، اظهار کرد: یکی از مزیت‌های عصر مورد اشاره، آن بود که هنوز اشخاص و افرادی در دنیا و مملکت اسلامی زیست می‌کردند که با روح اسلام واقعی بیگانه نبودند و علی‌رغم منع نقل و کتابت روایات پیامبر (ص)، هنوز صدای رسول‌الله (ص) را در گوش و ذهن داشتند؛ لذا زمانی که علی (ع) از اصول و کُنه و گوهر اسلام خطبه می‌خواندند، مردم بویژه اهل مدینه، مفاهیم و مضامینی را استماع می‌کردند که پیش‌تر از سوی پیامبر خاتم (ص) شنیده بودند.
وقوف متنفذان به انطباق مشی علی (ع) با سیره رسول الله (ص)
وی بیان داشت: در دوران پیش از خلافت امیرالمومنین علی (ع) اشخاص متنفذ به سه دسته تقسیم می‌شدند؛ نخست گروهی بودند که از هراس حاکمیت وقت، سکوت پیشه کرده بودند؛ دسته دوم کسانی بودند که از ناحیه حاکمیت وقت، تطمیع شده بودند و دسته سوم اشخاص قیام کرده‌ای بودند که یا کشته یا حبس یا تبعید و یا فراری بودند. وجه مشترک تمامی این گروه‌ها این بود که به حقانیت علی (ع) و انطباق مشی او با مشی رسول الله (ص) واقف بودند و می‌دانستند که آنچه علی (ع) می‌گوید با اسلام راستین بیگانه نیست؛ بنابراین نزاع، تقابل عالم و جاهل نبود؛ چرا که تمامی متنفذان و صاحب منصبان و رهبران فکری آن عصر، به حقانیت و اعلمیت علی (ع) عالم بودند، اما هر کدام بنا به دلایلی یا از علی (ع) دور افتاده بودند و یا در تقابل با امام (ع) قرار داشتند.
اقرار دستگاه معاویه به حقانیت علی (ع)
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: حتی در اردوگاه دشمن در شام نیز، حقانیت علی (ع) امری اثبات شده و مبرهن بود؛ نشان به آن نشان که عمروعاص خطاب به معاویه گفت: اگر روزی علی (ع) به شام برسد من نماز را به امامت او اقامه می‌کنم و طعام را بر سر سفره تو (معاویه) تناول می‌کنم. یعنی دشمنان و تقابل کنندگان با امام (ع) در جبهه شام نیز، به حقانیت علی (ع) واقف‌اند و علم دارند.
هویت سازی اسلامی در عصر خلافت علی (ع)
حجت‌الاسلام و المسلمین رهدار، تصریح کرد: در دوران خلافت حضرت علی (ع)، سه جنگ کلان و بزرگ شکل گرفت؛ در این جنگ‌ها طرفین از مسلمین بودند یعنی جنگِ مسلمان با مسلمان بود؛ اما کدام اسلام و کدام مسلمان؟ اسلامی که راستین بود و به پرچمداری علی (ع) در مقابل اسلامی قرار گرفته بود که فقط نام اسلام را یدک می‌کشید و همان رسوبات بجای مانده از تثبیت طرق منحرف در دوران پیش از خلافت علی (ع) بود. در جنگ صفین و تقابل سپاه علی (ع) با قاسطین و افراد گردآمده نزد معاویه که حدود ۱۸ ماه به طول انجامید، بین ۸۰ هزار تا ۱۲۰ هزار نفر از دو طرف کشته و شهید شدند؛ این‌ها کسانی بودند که به اسم، همه مسلمان بودند؛ بنابراین امیرالمومنین علی (ع) در چنین وضعیتی قرار داشتند و برای احیای اسلام راستین و هویت سازی اسلامی در ساحتی قرار داشتند که ناگزیر از تقابل با مسلمانان ظاهریِ بیگانه با حاقِ سنت رسول‌الله (ص) بودند.
ریل‌گذاری اسلام اصیل
این پژوهشگر دینی گفت: بنابراین امیرالمومنین علی (ع) با اشرافی که به ماموریت و رسالت تاریخی خود داشتند، عصر زمامداری و خلافت شان را مبدایی برای ریل‌گذاری اسلام اصیل قرار دادند تا سیاستگذاری و حکومتداری در پرتو اسلام، از شاقول تمییز سره از ناسره بهره‌مند باشد. بازخوانی خطبه‌های حضرت و غور کردن در نهاد‌های تاسیسی از جانب ایشان، برای هر پژوهشگر منصفی، نسبت تام و وثیقِ عصر خلافت ایشان با دوران نبی مکرم اسلام (ص) را آشکار می‌کند.
حجت‌الاسلام و المسلمین رهدار، تاکید کرد: سیره زمامداری و سیاست ورزی علی (ع) برای ما جای تردیدی باقی نمی‌گذارد که برای جمع کردن بساط فساد و مفسدین در حکومت اسلامی باید به رویارویی با علت‌ها برویم نه آنکه صرفا بر معلول‌ها تمرکز کنیم.
