خودکفایی در تربیت نیروی انسانی علوم پزشکی طی ۴۰ سال گذشته/ تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی با همکاری اعضای هیات علمی و دانشجویان ادامه می‌یابد
به گزارش گروه جامعه باقر لاریجانی معاون آموزشی وزارت بهداشت و دبیر شورای آموزش پزشکی و تخصصی،به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ، به بیان اقدامات این وزارتخانه در زمینه تربیت نیروی انسانی حوزه سلامت پرداخته است.
خودکفایی جمهوری اسلامی ایران در زمینه تربیت نیروی انسانی علوم پزشکی
چه دستاورد‌هایی طی این ۴۰ سال در حوزه آموزش پزشکی کشور حاصل شده است؟
بسیاری از ما به خاطر داریم که پیش از انقلاب اسلامی کادر سلامت، خصوصا پزشکان، به طور عمده ایرانی نبودند و باتوجه به کمبود نیروی انسانی مجبور به بکارگیری نیرو‌های پزشکی از سایر کشور‌ها بودیم.
در سال‌های پس از انقلاب پیشرفت‌های چشمگیری در آموزش عالی کشور رخ داد. تعداد دانشجویان آموزش عالی کشور در سال ۵۷ حدود ۲۰۰ هزار نفر بود و امروز بیش از ۴ میلیون دانشجو در کشور داریم. تعداد دانشجویان دکترای تخصصی در سال ۵۷ به زحمت بیش از ۱۰۰۰ نفر بود و الان به بیش از ۷۰ هزار نفر رسیده است.
تعداد رشته مقاطع تحصیلی از حدود ۴۰۰ رشته مقطع به بیش از ۳ هزار رشته مقطع رسیده و تعداد اعضای هیأت علمی تمام وقت دانشگاه‌ها از حدود ۷ هزار نفر، به حدود ۷۰ هزار نفر رسیده است.
تا سال ۶۴ آموزش عالی کشور یکپارچه اداره میشد، ولی باتوجه به ویژگی‌های منحصر به فرد آموزش علوم پزشکی، آموزش علوم پزشکی با نظام ارائه خدمات ادغام شد و وزارت بهداشت شکل گرفت. حوزه سلامت در جمهوری اسلامی ایران نظامی منحصر به فرد در دنیا است. چرا که ادغام باعث شده بستر‌های آموزش بالینی خوبی برای دانشجویان علوم پزشکی فراهم آید. اکنون ما در تربیت نیروی انسانی در تمامی مقاطع خودکفا هستیم و ظرفیت لازم برای فعالیت‌های بین المللی نیز در حوزه آموزش علوم پزشکی وجود دارد.
از زمان تشکیل وزارت بهداشت پیشرفت‌های ارزشمندی در حوزه‌های مختلف از جمله آموزش علوم پزشکی رخ داده است. آن زمان تنها یک دانشکده علوم پزشکی مستقل در کشور وجود داشت و اکنون ۶۶ دانشگاه و دانشکده مستقل علوم پزشکی داریم. تعداد دانشجویان دکترای حرفه‌ای در رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی از ۱۰ هزار به حدود ۷۰ هزار نفر رسیده است.
در تحصیلات تکمیلی حوزه سلامت هم ارتقای خوبی داشته ایم. تعداد رشته محل‌های PhD علوم پزشکی از ۱۵ به ۳۹۵ و تعداد رشته محل کارشناسی ارشد هم از ۳۱ به ۶۴۴ رسیده است.
تلاش‌های بسیاری برای توسعه آموزش‌های تخصصی و فوق تخصصی علوم پزشکی انجام شده، تعداد رشته محل‌های دکترای تخصصی و فوق تخصصی علوم پزشکی از ۱۰۰ به ۵۳۳ رسیده است.
متناسب با این توسعه نیروی انسانی علاوه بر پیشرفت‌هایی که در زمینه ارائه خدمات داشته ایم، در حوزه پژوهش هم رشد چشمگیری داشتیم. ۳۰ درصد تولیدات علمی کشور مربوط به وزارت بهداشت است در حالی که تنها حدود ۱۱ درصد اعضای هیات علمی کشور در دانشگاه‌های زیرمجموعه این وزارتخانه فعالیت می‌کنند.
اکنون در تولیدات علمی رتبه ۱ در منطقه و رتبه ۱۶ در جهان هستیم و حدود ۳ هزار شرکت دانش بنیان در کشور داریم که ۲۵ درصد درآمد دانش بنیان کشور در حوزه علوم پزشکی است.
اکنون که در تربیت نیروی انسانی به خودکفایی رسیده ایم، ارتقای کیفی آموزش علوم پزشکی از الزامات این حوزه است که باید به آن توجه شود. در این راستا از سال ۱۳۹۴ برنامه تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی طراحی شده و در دست اجرا است. این برنامه‌ها دستاورد‌های بسیار خوبی برای کشور داشته که با تلاش همه مسئولان در وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی محقق شده است.
برنامه تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی الزامات نظام آموزشی را مورد هدف قرار داده است
برنامه تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی بر چه اساسی طراحی شده و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
این برنامه در قالب سیاست‌هایی کلی و باتوجه به اسناد بالادستی تنظیم شده است. در واقع برنامه تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی نقاطی را مورد هدف قرار می‌دهد که از الزامات نظام‌های آموزشی در دنیا است.
هدف این است که دانشگاه‌ها ماموریت‌های ویژه‌ای را در سطح ملی و بین المللی دنبال کنند. ساختار دانشگاه‌ها ارتقا یابد و به سمت دانشگاه‌ها نسل جدید حرکت کنند. آموزش به نیاز‌های جامعه پاسخگو باشد، از ظرفیت مناطق آمایشی برای توسعه آموزش بهره برداری شود، اخلاق حرفه‌ای را در آموزش علوم پزشکی ارتقا دهیم.
از دیگر اهداف برنامه تحول آموزش توسعه بین المللی آموزش، توسعه آموزش مجازی در علوم پزشکی، ارتقای نظام‌های ارزیابی و آزمون‌ها است. البته در این برنامه به زیرساخت‌های لازم برای آموزش علوم پزشکی هم به صورت ویژه توجه شده است. همانطور که گفته شد این برنامه‌ها مسیری است که دانشگاه‌ها برای ارتقا باید طی کنند.
نقشه حرکت دانشگاه‌های علوم پزشکی به سمت دانشگاه‌های نسل جدید طراحی شده است
چطور دانشگاه‌ها باید به سمت دانشگاه‌های نسل جدید حرکت کنند؟
دانشگاه‌های نسل جدید، دانشگاه‌هایی خودکفا هستند که ارتباط گسترده‌ای با جامعه و صنعت دارند و دانش آموختگان این دانشگاه‌ها افرادی کارآفرینند که در اقتصاد دانش بنیان کشور نقش دارند. به عبارتی دانشگاه‌ها و دانش آموختگان آن توانایی بهره برداری از علم در مسیر تولید ثروت و در سطح بالاتر ایجاد ارزش در جامعه را دارند.
در برنامه تحول و نوآوری در آموزش در درجه اول دانشگاه‌ها باید نقاط سرآمدی خود را کشف و در مسیر آن سرمایه گذاری کنند. دانشگاه‌های بزرگ دنیا هم در کنار پیشرفت‌هایی که دارند در چند رشته سرآمد هستند و به صورت ویژه کار می‌کنند.
بدون شک ضروری است تامسیری برای این حرکت دانشگاه‌ها طی شود که نقشه این حرکت ترسیم شده و دانشگاه‌ها متناسب با ظرفیت‌های خود از آن بهره برداری می‌کنند. از سوی دیگر برای نهادینه کردن مفاهیم کارآفرینی و خلق ثروت دوره‌هایی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی طراحی شده که به زودی در قالب برنامه درسی این دانشجویان اجرایی خواهد شد.
تحول در آموزش یعنی ارتقای کیفیت نیروی انسانی برای پاسخگویی به نیاز مردم
برای ارتقای پاسخگویی آموزش به نیاز‌های سلامت مردم چه اقداماتی صورت گرفته؟
در واقع تمام اقداماتی که در قالب برنامه تحول و نوآوری در آموزش صورت گرفته با هدف ارتقای پاسخگویی به نیاز‌های جامعه است. برآورد نیروی انسانی مورد نیاز نظام سلامت کشور تا سال ۱۴۰۴ یکی از اقدامات مهمی است که در این راستا انجام شده؛ یعنی برآورد شده که چه تعداد نیرو در هر رشته و مقطعی در کل کشور مورد نیاز است. باتوجه به اینکه تمامی برنامه‌های حوزه آموزش در قالب مناطق آمایشی اجرایی می‌شود، برش منطقه این برنامه‌ها هم در دست تدوین است. پس از تدوین این برنامه ها، تفاهم نامه‌ای با مناطق آمایشی منعقد می‌شود و توسعه علوم پزشکی در هر منطقه متناسب با این تفاهم نامه صورت می‌گیرد. هر منطقه نیز ۷۰ درصد نیروی انسانی خود را تربیت خواهد کرد.
لازم است به این نکته توجه شود که یکی از راهکار‌ها برای تامین نیاز جامعه، ارائه آموزش‌های مهارتی است. مرکز ملی آموزش‌های مهارتی و حرفه‌ای سال گذشته تاسیس شد و تاکنون دوره‌های مهارتی متعددی در حیطه‌های مورد نیاز کشور به تصویب این مرکز رسیده و مراکز ارائه کننده این آموزش‌ها هم اعتباربخشی می‌شوند. به افرادی که این دوره‌ها را می‌گذرانند مدرک تحصیلی ارائه نمی‌شود، بلکه تنها گواهی طی این دوره را اخذ می‌کنند.
اقدامات دیگری از جمله راه اندازی تخصص پزشکی خانواده به عنوان یکی از نیاز‌های مهم کشور در برهه زمانی فعلی صورت گرفته است. از سوی دیگر ضمن بازنگری تمامی برنامه‌های درسی متناسب با استاندارد‌های بین المللی، توسعه فناوری‌ها و نیاز‌های کشور، به مناطق آمایشی اختیار داده شده تا متناسب با چالش‌های سلامتی که دارند ۲۰ درصد برنامه آموزشی رشته مقاطع مختلف را تغییر دهند.
۳ هزار دانشجوی خارجی در رشته‌های علوم پزشکی ایران تحصیل می‌کنند
چه اقداماتی در برای توسعه بین المللی آموزش پزشکی صورت گرفته است؟
ارتقای استاندارد‌های آموزش یکی از الزامات برای ورود به عرصه‌های بین المللی است. سال گذشته تمام دانشگاه‌ها و بیمارستان‌های آموزشی کشور اعتباربخشی شدند. در این اعتباربخشی هدف کمک به دانشگاه‌ها برای توسعه استاندارد‌های آموزش است. دانشگاه‌های علوم پزشکی باید از استاندارد‌های لازم برای ورود به عرصه‌های بین المللی برخوردار باشند. از سوی دیگر برخی از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور اعتباربخشی بین المللی شده اند و برخی نیز وارد فرایند این اعتباربخشی شده اند.
سامانه education Iran برای معرفی ظرفیت‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی در عرصه‌های بین المللی راه اندازی شده، برنامه‌های آموزشی متعددی به زبان انگلیسی در این سامانه بارگذاری شده و هدف این است که دانشجویان متقاضی تحصیل در رشته‌های علوم پزشکی با ظرفیت‌های موجود در ایران آشنا شوند.
نحوه ارزشیابی دانشگاه‌های خارجی تغییر کرده و از نظام‌های رتبه بندی بین المللی مثل تایمز، شانگ‌های و QS، به طور ویژه بخش علوم پزشکی دانشگاه‌ها برای تهیه لیست دانشگاه‌های خارجی مورد تایید وزارت بهداشت استفاده می‌شود. تسهیلات ویژه‌ای برای تحصیل دانشجویان خارجی در دوره‌های تحصیلات تکمیلی در ایران ایجاد شده است.
در حال حاضر حدود ۳ هزار دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور تحصیل می‌کنند. این برنامه در حال گسترش است و برخی مناطق آمایشی ارتباط خوبی با کشور‌های همجوار خود برای جذب دانشجوی خارجی برقرار کرده اند.
زیرساخت‌های مجازی سازی دوره‌ها و فرایند‌های آموزش علوم پزشکی در کشور فراهم شده است
به مجازی سازی آموزش اشاره کردید، چگونه از این قابلیت برای ارتقای آموزش علوم پزشکی بهره برداری شده است؟
طی سال‌های گذشته فعالیت‌هایی در زمینه مجازی سازی آموزش در دانشگاه‌های علوم پزشکی صورت گرفته است. اما هدف در برنامه تحول آموزش ایجاد یک سامانه کشوری است تا تمام دانشجویان در دانشگاه‌های علوم پزشکی بتوانند از دروس سایر دانشگاه‌ها بهره‌مند شوند.
دانشگاه علوم پزشکی مجازی به عنوان یک نهاد برای این منظور در سال ۱۳۹۵ تاسیس شد. اقدامات بسیار خوبی در این دانشگاه صورت گرفته است. زیرساخت‌های آموزش مجازی در کشور مانند سامانه نوید، موکس و ... ایجاد شده است.
دوره کارشناسی ارشد مجازی آموزش پزشکی برای اعضای هیات علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور از سال ۹۵ در حال برگزاری است. به منظور ارتقای کیفیت آموزش، در شورای جذب تصویب شد که تمامی اعضای هیات علمی در بدو استخدام این دوره را طی نمایند.
بخشی از دروس در دانشگاه‌ها از طریق زیرساخت‌های ایجاد شده به صورت مجازی ارائه می‌شود و به زودی تمامی دروس دانشگاه‌ها از طریق این زیرساخت‌ها در دسترس تمامی دانشجویان قرار خواهد گرفت.
علاوه بر این دوره‌هایی مانند آموزش کارآفرینی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و دوره پزشکی خانواده برای پزشکان عمومی به صورت مجازی طراحی شده که به زودی اجرایی می‌شود.
در نظر است تا از طریق این زیرساخت‌ها بخش عمده‌ای از فرایند‌های حوزه آموزش به صورت آنلاین صورت گیرد. تاکنون ۳۰ پورتال در حوزه آموزش راه اندازی شده است.
در بخش آزمون‌ها نیز در حال الکترونیکی کردن آزمون‌های علوم پزشکی هستیم. آزمون‌های علوم پایه و پیش کارورزی در چندین دوره به صورت الکترونیک برگزار شد. این امر ضمن اینکه مبلغ قابل توجهی هزینه‌ها را کاهش داد در ارتقای کیفیت و امنیت آزمون‌ها نیز نقش قابل توجهی داشته است.
ادامه تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی با نظر اعضای هیات علمی و دانشجویان
برنامه‌های آتی حوزه معاونت آموزشی وزارت بهداشت را توضیح بفرمائید.
در حال حاضر نقشه حرکت دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور در حوزه آموزش ترسیم شده است. از سوی دیگر مصوبه آمایش سرزمینی در آموزش عالی سلامت به عنوان اولین مصوبه آمایش کشور، زمینه‌های تشکیل مناطق آمایشی را فراهم کرد و دانشگاه‌های مستقر در مناطق نیز همکاری خوبی را شکل داده اند. امیدواریم با همسان سازی آمایش در سایر بخش‌های مرتبط با آموزش عالی کشور شبکه‌های علمی در رشته‌های مختلف در کشور شکل بگیرد تا به سمت مرجعیت علمی در برخی حوزه‌های علوم پزشکی حرکت کنیم.
پس از اجرایی کردن آمایش ماموریت‌های ویژه‌ای براساس اولویت‌های اسناد بالادستی به مناطق و دانشگاه‌ها سپرده شده تا در سطح ملی به عنوان همکار وزارت بهداشت این ماموریت‌ها را اجرا کنند.
از سال ۱۳۹۴ تاکنون گفتمان تحول و نوآوری در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور ایجاد شده، زیرساخت‌های لازم برای تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی در سه سطح ستاد وزارت بهداشت، مناطق آمایشی و دانشگاه‌های علوم پزشکی مهیا شده و ان شاءا... این برنامه‌ها به طور جدی طی سال‌های آتی پیگیری خواهد شد.
نهادینه سازی برنامه تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی مستلزم مشارکت اعضای هیات علمی و دانشجویان در دانشگاه‌های علوم پزشکی در اجرای این برنامه‌ها است. پیرو تلاش‌های صورت گرفته در این راستا ضروری است تا مسئولین دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور در این زمینه تلاش کنند.
همچنین کسب نظر اعضای هیات علمی و مسئولین آموزش در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور در اجرای برنامه تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی می‌تواند اثر چشمگیری در اجرای اثربخش‌تر این برنامه‌ها داشته باشد؛ لذا ساز و کار‌های این ارتباط در حال طراحی است.
