دستاوردی که آخرین نشست سران دولت‎های عربی داشت؛ آشکار شدن شکاف‌های پنهان شورای همکاری خلیج فارس

به گزارش گروه بین الملل ، نشست سالانه سران شورای همکاری خلیج فارس (GCC) روز یکشنبه نهم دسامبر در ریاض در حالی برگزار شد که عربستان به موفقیت این نشست بیش از هر زمان دیگری نیاز داشت.

این نشست برای عربستان که به دلیل قتل خاشقجی با چالش‌های دشواری مواجه شده، فرصتی برای نمایش اعتبار از دست رفته خود بود. اما در نهایت بیانیه مفصل این نشست و نیز مصاحبه های مختلف مقامات ریاض نیز نتوانست از ناموفق بودن نشست کوتاه سران این شورا که کمتر از یک ساعت به طول انجامید، بکاهد.

در واقع حضور یا عدم حضور قطر سنگ محکی بود که می‌توانست از همان ابتدای امر موفقیت یا ناکامی این نشست را تا حد زیادی برای همگان آشکار کند. محمد بن سلمان که به دعوتنامه ارسال شده برای امیر قطر به عنوان شاخه زیتونی کارآ می‌نگریست، با حضور سلطان بن سعد المریخی وزیر خارجه قطر در این نشست، نتوانست به هدف خود برای مصالحه اجباری دست یابد.

 

محاسبات سران عربستان و امارات برای خروج از بحران قطر که اشتباهی تاریخی از سوی این ۲ کشور بود، غلط از آب درآمد. محاصره قطر که اکنون ۱۸ ماه از آن می‌گذرد، نه تنها دوحه را براساس پیش بینی‌های ریاض و ابوظبی به زانو درنیاورد بلکه مانند بومرنگی به سوی واضعان خود بازگشته و هزینه‌هایی را برای آنان در پی داشت. قطر در ماه ژوئن، یک سالگی این تحریم‌ها را با ممنوعیت واردات کالا از امارات، عربستان، بحرین و مصر که از پنجم ژوئن ۲۰۱۷ اقدام به قطع روابط دیپلماتیک و ترانزیتی خود با این کشور کرده اند، "جشن" گرفت.

این محاصره از سویی دیگر به تقویت روابط دوحه و سایر کشور‌های منطقه منجر شد. دوحه پس از محاصره از سوی کشور‌های عربی، روابط خود با تهران و آنکارا را تقویت کرد.

شورای همکاری خلیج فارس که با محاصره قطر به تعمیق و تعریض یک شکاف درونی دامن زد، از مشکلات داخلی متعددی رنج می‌برد که یکی پس از دیگری خود را هویدا می‌سازند. تنش‌های میان کویت و عربستان پس از بسته شدن میادین نفتی مشترک خفجی و وفرا در منطقه بی طرف با ظرفیت تولید بیش از نیم میلیون بشکه نفت در روز در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، موضوع سیاسی جدی میان این دو عضو شورای همکاری خلیج فارس که در اوپک نیز حضور دارند، است. این مشکل گذشته از اختلافات مرزی دو کشور است که بیش از یک قرن از بروز آن می‌گذرد و همچنان لاینحل باقی مانده است.

از سوی دیگر عربستان و امارات در استان المهره یمن در مرز با عمان نیز نیرو‌هایی را مستقر کرده‎اند. عمان با اذعان به این امر که اساسا درگیری در این منطقه وجود ندارد، حضور نیرو‌های عربستانی و اماراتی را نقض امنیت خود می‌داند. غیبت سلطان عمان در این نشست و اعزام معاون نخست وزیر در امور شورای وزیران به ریاض در همین راستا قابل توجه است.

مطمئنا قتل وحشیانه جمال خاشقجی روزنامه نگار منتقد سعودی در دوم اکتبر در کنسولگری عربستان در استانبول نیز سایه سنگینی بر این نشست انداخته بود. علیرغم عدم انتقاد کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس از محمد بن سلمان در این مورد، همگی این کشور‌ها از ادامه دار بودن این داستان خبر دارند. این اتفاق ضربات جبران ناپذیری بر اعتبار عربستان سعودی وارد کرده و به نظر می‌رسد علیرغم کنترل جمهوری خواهان بر مجلس سنا، فشار‌ها همچنان از جانب سناتور‌ها ادامه داشته باشد.

 

اظهارات وزیر خارجه عربستان در پایان این نشست نشان دهنده عدم درک صحیح ریاض از این امر است. عادل الجبیر در مقابل اقدام امیر قطر که حاضر نشد در این نشست شرکت کند، گفت: "اعضای شورای همکاری خلیج فارس متفق القول بر این باورند که بحران قطر تاثیری بر این شورا نداشته، اما این بدان معنا نیست که سیاست فعلی در مورد قطر تغییر خواهد کرد. دوحه باید از حمایت از تروریسم و افراط گرایی و دخالت در امور کشور‌های دیگر اجتناب کند و کلیه شرایط کشور‌های عرب را بپذیرد تا مسیر بازگشت وی به شورای همکاری خلیج فارس باز شود. مقاومت ما در مقابل قطر وی را واردار به تغییر مواضعش خواهد کرد."

احتمالا ناتوانی عربستان در اخراج قطر از شورا دلیل اصلی تلاش اولیه برای دلجویی از قطر و ارسال دعوتنامه از امیر این کشور بوده است.

این در حالی است که قطر پیشتر، خبر خروج خود از اوپک در اوایل سال ۲۰۱۹ را پس از قریب به ۶ دهه عضویت اعلام کرده بود. این اقدام قطر از دیدگاه تحلیلگران و کارشناسان نشان دهنده تداوم تنش‌ها و اختلافات دوحه و ریاض در پی سرکردگی اردوگاه ضد قطری توسط عربستان است. در واقع خروج قطر، دولتی با ۲.۶ میلیون نفر جمعیت از اوپک سازمان تحت نفوذ عربستان، راهی جدید برای مقابله و به چالش کشیدن عربستان سعودی است.

پس از اعلام این خبر گمانه زنی‌هایی درباره خروج قطر از شورای همکاری خلیج فارس نیز مطرح شد. به باور بسیاری از کارشناسان صدور اعلامیه‌ای مشابه بی تردید عربستان را بسیار تحقیر و عصبانی خواهد کرد. به نظر می‌رسد قطر علیرغم حضور طراحان و حامیان محاصره این کشور در شورای همکاری خلیج فارس و آشکار شدن محدودیت‌ها و ناتوانی‌های آن در حل بحران‌های منطقه‎ای، این شورا را به دلیل کم اهمیت بودن آن در معادلات بین المللی ترک نکرد. از سوی دیگر نشست اخیر فرصت مناسبی برای قطر بود تا به عربستان نشان دهد که قادر به استفاده از فرصت برای بهره برداری سیاسی و افزایش اعتبار نیست؛ زیرا ریاض با تغییر محل برگزاری نشست از عمان به عربستان در تلاش بود نشان دهد علیرغم تحولات اخیر همچنان ریاض محل حل و فصل بحران‌های منطقه‌ای است.

 

 

آشفتگی‌های موجود در شورای همکاری خلیج فارس قطعا به کاهش نفوذ آمریکا در منطقه منجر خواهد شد؛ زیرا طرح ایده آل ترامپ با نام ناتوی عربی که استراتژی ضد ایران را پیش بینی می‌کند، پیش از اجرایی شدن به شکست می‌کشاند.

سخنان عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان سعودی در پایان نشست شورای همکاری خلیج‌فارس از این منظر بسیار مهم‌تر از بیانیه پایانی بود. وی در اظهاراتی وجود گفت‎وگو‌ها بین کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، مصر و اردن با آمریکا به منظور دستیابی به ترتیبات امنیتی جدید در منطقه با هدف مقابله با تجاوزات خارجی را فاش کرد.

 

این اظهارات در حالی بیان می شود که چنانچه اشاره شد شکاف های موجود در شورای همکاری خلیج فارس از یک سو و اختلافات درونی کشورهای عربی از سوی دیگرف تحقق این ایده را دوچندان دشوار می سازد.

فروپاشی شورای همکاری خلیج فارس با این شکاف‌های عمیق چندان دور از انتطار نیست. روابط خوب دوحه، مسقط و کویت با تهران و نیز عدم وجود اراده سیاسی در میان کشور‌های عضو برای تحقق برنامه‌های مد نظر شورا، خود موید این ادعا است. شیخ صباح آل احمد امیر کویت، در سخنان خود در نشست شورای همکاری خلیج فارس در ریاض گفت: "خطرناک‌ترین مانعی که ما با آن مواجه هستیم، درگیری‌های داخل شورای همکاری خلیج فارس است. "