وقتی قیمت کاغذ دو برابر شده چطور انتظار ارزانی کتاب داریم/تاکنون هیچ فکری برای حل مشکل کاغذ در صنعت چاپ نشده است

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی ، این روزها عرصه ادبیات و کتاب بیش از هر زمانی دغدغه افزایش سرانه مطالعه داشته و اهالی فن این حوزه در پی راهکاری مناسب برای ارتقا آمار سرانه مطالعه کتاب در کشور هستند.

افزایش استفاده بی رویه از فضای مجازی، نرخ بالای قیمت کاغذ و قیمت تمام شده کتاب برای خریداران، نبود تبلیغات مناسب در عرضه کتاب، دستمزد کم نویسندگان و فروش آثار به صورت غیرمجاز و قاچاق از دلایل اصلی کاهش سرانه مطالعه در میان مردم است.

افزایش نرخ اصلی تهیه و تولید کتاب از تالیف و چاپ تا عرضه در بازار یکی از مهمترین دلایلی است که اکثر منتقدین و پژوهشگران عرصه کتاب متفق‌القول آن را عاملی برای عدم رغبت جامعه برای خرید کتاب می دانند.

این در حالی است که عرصه چاپ کشور طی این سالها هیچگاه نتوانسته نیاز کاغذ خود را از درگاه های داخلی تامین کند و همواره مسئله واردات کاغذ مسئله‌ای حاشیه ساز بوده است. بحران واردات کاغذ طی سالیان گذشته به مشکلی جدی تبدیل شده و با نوسانات بازار ارز بار دیگر چالش جدی را روبروی ناشران قرار داده است.

تولید کاغذ با توجه به امکانات و تکنولوژی موجود، همیشه چالشی میان حامیان محیط زیست به واسطه بهره برداری کمتر از درختان و همچنین صاحبان نشر به واسطه نیازشان به کاغذ بوده است. البته امروزه کاغذهایی از بازیافت و یا منشاهایی به غیر از چوب به وجود آمده‌اند اما اکثر این کاغذها وارداتی بوده و برای خرید آنها باید ارز از کشور خارج شود.

به همین مناسبت خبرنگار گروه فرهنگی با "پرویز بیگی حبیب آبادی" شاعر و نویسنده عرصه ادبیات و همچنین مدیرمسئول انتشارات فصل پنجم گفت و گو نشسته تا علاوه بر مشکلات قیمت و واردات کاغذ، به شرح و واکاوی دلایل کاهش سرانه مطالعه در کشور بپردازد.

حبیب آبادی ابتدا به امر در خصوص کاهش سرانه مطالعه کتاب در کشور در سالیان اخیر گفت: از نظر من دلیل اصلی کاهش سرانه کتاب آن است که وضعیت اقتصادی به مردم اجازه خرید کتاب نمی‌دهد. پیشتر کتاب در سبد کالایی خانوار سهم داشت اما هم‌اکنون این جایگاه حذف شده است.

وی در همین راستا افزود: برخی بعد از اینکه توان خرید کتاب را از دست دادند برای اینکه همواره به خواندن کتاب تعلق خاطر داشتند به آثار موجود در اینترنت و شبکه‌های مجازی روی آورده اند که این هم در نوع خود خطرات فراوانی به همراه آورده است.

دبیر هشت دوره کنگره سراسری شعر دفاع مقدس دومین دلیل کاهش سرانه مطالعه کتاب اینگونه تشریح کرد: دومین دلیلی که من برای کاهش سرانه مطالعه در کشور ترسیم می‌کنم این است که ما در طول تاریخ هیچ وقت سرانه مطالعه بالایی نداشتیم. تاریخ نشان می‌دهد که مردم ایران بیشتر از آنکه خوانندگان خوبی در عرصه کتاب باشند شنونده های خوبی هستند.

وی ادامه داد: این نبود میل عمومی به مطالعه دارای قدمت است و برای حل آن نیازمند یک برنامه ریزی درست، دقیق و مدون هستیم که تاکنون هنوز اتفاق نیفتاده و این معضل همچنان در عرصه کتابخوانی وجود دارد.

مدیر مسئول "انتشارات فصل پنجم" تخصصی نبودن عرصه نشر را یکی دیگر از عوامل کاهش سرانه مطالعه کتاب خواند و ادامه داد: مخاطب به عنوان مثال می خواهد یک موضع خاص را دنبال کند و برای پیدا کردن کتابی مربوط به آن موضوع با 100 ناشر روبرو می شود که درباره آن موضوع کتاب چاپ کرده اند. همین عاملی می شود تا خواننده بعد از خرید یک کتاب و جواب نگرفتن از آن سردرگم شده و کلاً از پیگیری آن مطلب دلسرد شود. 

وی رجوع علاقمندان کتاب به فضای مجازی را ویرانگر خواند و اضافه کرد: من در حوزه شعر فعالیت می‌کنم و صرفاً در این مورد نظر می‌دهم. به عنوان مثال در عرصه شعر فضای مجازی مشکلات فراوانی را در عرصه شعر به وجود آورده است. شعری در فضای مجازی به نام "ملک الشعرای بهار" شاعر منتشر شده و دست به دست می چرخد در صورتی که آن شاعر اصلاً چنین شعری را نسروده است.

نویسنده "مجموعه شعر غریبانه" در ادامه افزود: متاسفانه برخی که هیچ اطلاعاتی از شعر ندارند اشعاری را بدون هیچ منبع و ماخذ مشخصی به نام شاعران بزرگ منتشر می کنند. در این بین علاقمندانی هم حضور دارند که به واسطه مطالعه کم این نوشته ها را باور و قبول می کنند. برخی هم‌اکنون در فضای مجازی صفحه شعر و ادبیات درست کرده و خود را منتقد ادبی و شاعر خطاب می کنند، در صورتی که هیچ شناختی از این عرصه ندارند.

وی درباره تاثیر افزایش قیمت کتاب در خرید از سوی علاقمندان اضافه کرد: در اصل قیمت کتاب بالا نمی‌رود. اگر ما سالانه شاهد افزایش بهای کتب هستیم به دلیل افزایش مواد و کاغذ و همچنین هزینه چاپ کتاب است. وقتی هزینه تولید بالا برود به طبع قیمت تمام شده کتاب نیز افزایش می یابد. علاوه بر مواد مورد نیاز برای چاپ هزینه نیروی انسانی نیز بالا رفته و همه اینها در افزایش قیمت کتاب تاثیرگذار است.

***وقتی قیمت کاغذ دو برابر شده چطور انتظار ارزانی کتاب داریم

نویسنده کتاب "آینه در غبار" در ادامه با اشاره به افزایش سالانه قیمت کاغذ تاکید کرد: وقتی قیمت بهای کاغذ نسبت به سال گذشته دو برابر شده ما چطور می توانیم توقع داشته باشیم که انتشارات کتاب را با همان قیمت قبلی به بازار عرضه کند؟.

وی قیمت کتاب را نسبت به سایر کالاها پایین دانست و اشاره کرد: با این وجود من اعتقاد دارم که قیمت کتاب نسبت به بسیاری از کالاها و هزینه ها پایین است. به فرض مثال شما 10 هزار تومان را بابت خرید کتابی می دهید که همواره برایتان باقی می ماند، در صورتی که برای یک خوراکی بهایی بسیار بیشتر می پردازید. یک خوراکی ممکن است صرفاً گرسنگی را به صورت مقطعی برطرف کند اما ماندگاری کتاب با آن به هیچ وجه قابل مقایسه نیست.

این فعال عرصه کتاب درباره دلیل افزایش نرخ کاغذ افزود: واقعیت دلیل اینکه چرا قیمت کاغذ افزایش می یابد را باید افرادی که در این مساله تاثیرگذار هستند پاسخ دهند اما سوال من این است که با گذشت سالهای سال آیا در ایران کارخانه تولید کاغذ داریم؟. آیا آن تعداد اندک از کارخانه های کاغذ آن را مرغوب تولید می کنند و یا اینکه در حد کافی می توانند نیاز نشر را برطرف کنند؟.

وی  ادامه داد: متاسفانه تاکنون هیچ فکری برای برطرف شدن مشکل کاغذ نشده و همچنان مسئله واردات کاغذ یکی از مشکلات بزرگ صنعت نشر در کشور است. در تمامی دنیا همه به دنبال تولید کاغذهایی هستند که منشا آن درخت نباشد اما ما هنوز در مراحل مقدماتی تولید کاغذ مانده ایم.

نویسنده "کتاب حماسه‌های همیشه" همگام بودن با تکنولوژی را نیاز عرصه کاغذ دانست و اذعان کرد: اگر ما با تکنولوژی روز دنیا پیش برویم اصلاً نیازی نیست تا برای تهیه کاغذ از درختان استفاده کنیم. به عنوان مثال "نشر فصل پنجم" سالهاست از کاغذی استفاده می کند که منشاء آن نیشکر است. متاسفانه مشکلات کاغذ و تهیه آن در صنعت چاپ سالهاست به همین صورت بوده و هیچ راهکاری برای درست شدن آن ارائه نشده است.

وی در ادامه تاکید کرد: متاسفانه طی سالهای گذشته میزان نیاز کاغذ با مقدار تولید داخلی موازنه نداشته و هیچ برنامه ای برای افزایش تولید کاغذ از منشاهایی به جز درختان هم لحاظ نشده است. همین نکته عاملی است که ما همچنان در عرصه کاغذ نیازمند واردات با قیمت های بالا باشیم.

این شاعر دفاع مقدس ازدیاد تعداد ناشران را نامناسب خواند و اضافه کرد: تخصصی نبودن یکی از آسیب های اصلی این روزهای عرصه کتاب است. به عنوان مثال انتشارات "فصل پنجم" شعر چاپ می کند. مخاطب این نشر را شناخته و من هم مخاطب خود را شناسایی می کنم. در اینجا مثلث نویسنده، مخاطب و ناشر تشکیل شده است.

وی مخاطب شناسی را نیاز اصلی ناشران خواند و اضافه کرد: وقتی مخاطب شناسی به درستی صورت گیرد و مثلث ذکر شده رعایت شود، مخاطب برای خرید کتاب سر درگم نمی شود و از همان لحظه اول می داند که برای تهیه کتاب مورد نظرش چند ناشر تخصصی وجود دارند. با دانستن این امر مخاطب به راحتی کتاب خود را پیدا می کند. این مخاطب شناسی تنها به شعر و ادبیات خلاصه نمی شود و در حال حاضر ناشران تخصصی در زمینه شطرنج و یا شیلات هم به خوبی به کارشان ادامه می دهند.

نویسنده مجموعه شعر "زخم ، غزل ، زاویه" با تاکید بر روند اشتباه چاپ برخی انتشاراتی ها افزود: برخی ناشران هیچ هدف و برنامه ای برای پیش روی خود ندارند و از کتاب آشپزی تا چگونه گیاهان را نگهداری کنیم را در فهرست نشر قرار می دهند. این ناشران داستان، شعر، کتاب ورزشی و همه موضوعات را چاپ می کنند و همین عامل بزرگی است که مخاطب به طور کامل سردرگم شود که بالاخره نگاه و هدف این نشر چیست؟.

وی روند اخذ مجوز توسط ناشران را دارای مشکل خواند و تاکید کرد: من معتقدم که مجوز انتشارات به فردی داده شود که در آن رشته تخصص داشته باشد. به عنوان مثال من مجوز نشری با محوریت شعر را گرفته ام و پیش از آن چهل سال در عرصه شعر فعالیت داشته ام. از نظر من اگر کسی می خواهد مجوز انتشارات بگیرد باید در آن حوزه مورد نظر برای حداقل دارای چهار اثر باشد در صورتی که از سوی وزارت ارشاد داشتن صرفاً مدرک لیسانس برای کسب مجوز انتشارات کافی است. 

نویسنده کتاب "سرگذشت یادها" ادامه داد: از نظر من در عرصه اخذ مجوز برای ناشران وزارت ارشاد باید کمی سختگیرانه تر عمل کرده و نظارت بیشتری داشته باشد. البته منظورم از سختگیری آن است که باید انتخاب ها تخصصی تر صورت گیرد.