ماجرای تغییر نام «اولین عملیات جنگی بعد از عزل بنی‌صدر» / ۳ فرمانده‌ای که نقش‌آفرینی کردند

گروه سیاسی _ محمد حسین چخماقی: ساعت ۲۳ بیستم خرداد سال ۱۳۶۰، خبر حکم امام خمینی (ره) به ستاد مشترک ارتش در خصوص «عزل بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا» در رادیو اعلام می‌شود و تنها چند ساعت بعد در بامداد روز ۲۱ خرداد، عملیاتی مشترک توسط نیرو‌های سپاه و ارتش در منطقه عمومی دارخوین و شرق کارون با نام «فرمانده کل قوا خمینی روح خدا» اجرا می‌شود که بعد‌ها به عنوان نقطه عطفی در کارنامه دفاع مقدس جمهوری اسلامی ایران از آن یاد می‌شود.

دلایل اهمیت عملیات
اهمیت عملیات موفقیت‌آمیز «فرمانده کل قوا خمینی روح خدا» از چند جهت بود. ابتدا اینکه دیگر بنی‌صدری وجود نداشت که بخواهد به تجهیزات و پیشروی نیرو‌های سپاه و بسیج ایراد بگیرد و مانع انجام آن شود. دوم آنکه دیگر کسی نمی‌توانست ادعا کند که نیرو‌های سپاه فاقد شعور نظامی هستند. سوم آنکه همکاری مثال‌زدنی نیرو‌های سپاه و بسیج و ارتش در این عملیات، الگویی برای سایر عملیات‌های دوران دفاع مقدس در ۷ سال بعد از آن شد و چهارم آنکه اگر این عملیات انجام نمی‌شد ممکن بود دشمن استحکامات بیشتری را در این منطقه ایجاد کند و در جبهه‌های دیگر نیز پیشروی‌های گسترده‌تری را به دست آورد که در این صورت انجام عملیات ثامن‌الائمه و شکست حصر آبادان، به لحاظ عملی «غیرممکن» می‌شد و پنجم و مهمتر از همه آنکه این عملیات، رکود جند ماهه موفق نبودن عملیات‌های رزمندگان خودی را شکست و روحیه‌ای مضاعف به آن‌ها بخشید.

 

اطلاعات عملیات
در جریان عملیات «فرمانده کل قوا خمینی روح خدا» ۱۳۰ نفر از رزمندگان ما در کنار رودخانه کارون، ۶۶ نفر در وسط کانال خط شیر و ۱۵۰ نفر در کنار جاده اهواز آبادان، به طور همزمان و با پشتیبانی و عملیات پدافندی نیرو‌های ارتش به سمت جلو حرکت می‌کردند و مناطق اشغال شده توسط دشمن را آزادسازی می‌کردند.

استعداد نیرو‌های دشمن در این عملیات به تعداد مشخص نیست، اما آنچه در اسناد آمده، نشان می‌دهد که گردان سوم زرهی عراق موسوم به «صلاح‌الدین» و تیپ ۸ مکانیزه آن‌ها به همراه نیرو‌هایی از لشکر سوم زرهی، در این عملیات با شکست مواجه شدند.

شرح عملیات
نیرو‌های سپاه از ۱۲۰ روز قبل از انجام این عملیات، به صورت شبانه و بدون جلب توجه دشمن یک کانال مبتکرانه و بسیار جالب را به طول یک هزار و ۳۰۰ متر و به شکل حرف «T»  در نزدیکی نیرو‌های عراقی حفر کرده بودند که انتهای این کانال به میدان مین و جلوی خاکریز و خط آتش دشمن وصل می‌شد.

عملیات با فرماندهی سردار سرلشکر «سید یحیی صفوی»، شهید «حسن باقری» و سرلشکر «غلامعلی رشید» راس ساعت ۳:۳۰ بامداد ۲۱ خرداد آغاز می‌شود و بلافاصله مواضع مستحکم گردان ۳ تیپ مکانیزه لشکر ۳ زرهی به تصرف رزمندگان اسلام در می‌آید. به فاصله چند ساعت بسیاری از نیرو‌های دشمن و فرماندهان آن‌ها که به شدت غافلگیر شده بودند، یا کشته و زخمی می‌شوند یا به اسارت درمی‌آیند. پرچم «لا اله الا الله» نیرو‌های سپاه و بسیج نیز بر فراز تپه‌ای که تا چند ساعت قبل در اشغال دشمن بود، به اهتزاز در می‌آید.

ساعت ۸ صبح و به فاصله ۵ ساعت از آغاز عملیات، دشمن اولین پاتک خود را جهت تصرف مواضع از دست رفته‌اش آغاز کرد که البته ناموفق بود. سپس دشمن تصمیم گرفت نیرو‌های جدید و تازه نفس را وارد منطقه کند؛ بدین ترتیب گردان ۸ تیپ ۳۳ نیروی مخصوصی را که در خرمشهر بود و تیپ ۱۹ پیاده لشکر ۷ خود را که در دهلران بود سریعاً به منطقه اعزام کرد که البته همه آن‌ها با تلفات سنگینی مواجه شدند و موفقیتی به دست نیاوردند.

با روشن شدن هوا، هوانیروز ارتش نیز وارد عمل شده و به شکار تانک‌های دشمن می‌پردازد که این اتفاق روحیه رزمندگان را به شدت افزایش می‌دهد.

نتایج عملیات
آزادسازی ۳ کیلومتر مربع از خاک کشورمان و عقب راندن دشمن به غرب کارون، مهمترین دستاورد عملیات «فرمانده کل قوا خمینی روح خدا» بود. این عملیات با کشته و زخمی شدن یک هزار و ۲۵۰ نفر از نیرو‌های دشمن و به اسارت گرفتن ۲۴۶ نفر از آن‌ها همراه بود؛ البته ۱۱۰ نفر از نیرو‌های سپاه و بسیج نیز در جریان این عملیات به شهادت رسیدند و ۳۰ نفر نیز مجروح شدند.

همچنین علاوه بر انهدام ۳۳ دستگاه تانک و نفربر و همچنین یک هلی‌کوپتر دشمن، چندین دستگاه خمپاره‌انداز ۶۰، ۸۰ و ۱۲۰ میلی‌متری و نفربر‌های سالم «پی - ام - پی یک» عراقی و چندین دستگاه موشک‌انداز ضد تانک «تاو» نیز به غنیمت گرفته شدند.

ماجرای تغییر نام دقیقه نودی عملیات
در همین زمینه سردار «فتح‌الله جعفری» پایه‌گذار یگان زرهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه سیاسی ، با بیان اینکه در نیمه دوم سال ۱۳۵۹، کادر فرماندهی سپاه طرحی را موسوم به طرح «عملیات‌های محدود» که تعداد آن‌ها ۱۶ مورد بود، آماده کرده بودند، گفت: این ۱۶ عملیات محدود با ادبیات جدیدی به نام تحول انقلابی در جنگ و با حضور نیرو‌های مردمی در مناطق عملیاتی ساماندهی شده بودند. شهید حسن باقری طرح «عملیات‌های محدود» را پس از شکست نیرو‌های ارتش در هویزه در جلسه‌ای که روز ۲۳ دی ۵۹ در پادگان منتظران شهادت (گلف سابق اهواز) برگزار شد ارائه داد. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که آن زمان نماینده امام (ره) در شورای عالی دفاع بودند نیز در این جلسه حضور داشتند.

وی افزود: در عملیات‌های محدود سپاه، علاوه بر آنکه نحوه جنگ با دشمن برای رزمندگان ما تجربه شد، کادرسازی سپاه نیز شکل گرفت. «شبانه بودن» و «غافلگیرانه بودن» ۲ ویژگی اصلی عملیات‌های محدود سپاه در آن مقطع زمانی بود. اتفاقا در اواخر زمان بنی‌صدر هم این عملیات‌های محدود آغاز شده بود و موفقیت‌هایی هم به دست آمده بود. عملیات امام علی (ع) در تپه‌های الله اکبر از این دست بود.

پایه‌گذار یگان زرهی سپاه ادامه داد: از چند روز مانده به ایام نوروز سال ۶۰، کار حفر یک کانال هزار و ۳۰۰ متری با ابتکار شهید محمود پهلوان‌نژاد و زیر نظر سرلشکر صفوی آغاز شد. هدف حفر کانال این بود که انتهای کانال به مفر عراقی‌ها نزدیک باشد و از انتهای کانال، عملیات به صورت غافلگیرانه علیه دشمن اجرا شود. نیرو‌های دشمن بر روی قسمتی از رودخانه کارون که از دارخوین عبور می‌کرد، پُلی با نام پل «مارِد» زده بودند و از روی آن تردد می‌کردند و به روستا‌های مهم سلمانیه و محمدیه بسیار نزدیک بودند. یکی از اهداف اصلی عملیات «فرمانده کل قوا خمینی روح خدا» بلااستفاده کردن این پل برای دشمن بود.

سردار جعفری ادامه داد: شب ۲۰ خرداد سال ۶۰ و پس از اعلام خبر عزل بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا، سرلشکر صفوی و شهید باقری در تصمیمی مشترک، نام عملیات را از «امام حسین (ع)» به عملیات «فرمانده کل قوا خمینی روح خدا» تغییر دادند. علاوه بر این ۲ فرمانده، سردار «غلامعلی رشید» نیز از فرماندهان اصلی عملیات بود.

 

وی افزود: با شهید باقری کاملا می‌دانست که چه نیرو‌هایی از دشمن در خط اول مستقر هستند و خاکریز‌های آن‌ها چند خط دفاعی دارد و میادین مین آن‌ها به چه شکل است، قرار بود در مرحله اول عملیات، نیرو‌های پیاده پیش‌رونده ما به سمت تیپ ۸ مکانیزه لشکر ۳ زرهی عراق که سرهنگ «عباس عادل احمد» فرماندهی آن را بر عهده داشت، یورش ببرند و آن‌ها را غافلگیر کنند. حمله به صورت شبانه و قبل از اذان صبح انجام شد و در فاز اول عملیات، سرهنگ عادل احمد و بسیاری از نیروهایش که کاملا بهت‌زده بودند، به اسارت ما در آمدند. پس از این تک غافلگیرانه، دشمن مجبور به عقب‌نشینی تا پل مارِد شد و بدین ترتیب عملا تردد از این پل برای دشمن غیرممکن شد چرا که در یک سوی پل نیرو‌های ما و در سوی دیگر نیرو‌های آن‌ها قرار داشتند. در روز دوم عملیات سرلشکر صفوی زخمی می‌شوند و شهید حسن باقری مسئولیت فرماندهی عملیات را به عهده می‌گیرند. به فاصله یکی دو روز از عقب راندن دشمن، شهید محمد طرح‌چی که آن زمان مسئول جهاد خراسان بود به همراه نیروهایش یک خاکریز ۳ کیلومتری را برای نیرو‌های ما ایجاد کرد. اینجا بود که نیرو‌های دشمن ۷ روز مداوم به خاکریز‌های ما حمله می‌کردند. دشمن به مدت ۷ روز شدیدترین ضدحمله‌ها را به خاکریز‌های ما انجام داد، ولی موفق نشد که خاکریز‌ها را پس بگیرد. در گرمای شدید آن ۷ روز و زیر پاتک شدید دشمن، شهید باقری رشادت بسیار زیادی را از خود نشان داد.

پایه‌گذار یگان زرهی سپاه افزود: در روز ۳۰ خرداد و هنگامی‌که عراقی‌ها متوجه شکست خود در بازپس‌گیری خاکریز‌های ایران شدند، مجبور شدند از جاده ماهشهر عقب‌نشینی کنند و بدین ترتیب، منطقه وسیعی در خوزستان بدون درگیری آزاد شد. منطقه‌ای که به این شکل آزاد شد به لحاظ وسعت خیلی بیشتر از مناطقی بود که با تقدیم ۱۱۰ شهید در عملیات از دشمن پس گرفته شده بود. ۷۰۰ نفر نیروی خودی از ابتدا تا انتهای عملیات حضور داشتند که در پایان عملیات ۱۱۰ نفر از آن‌ها به شهادت رسیدند. نسبت شهدای این عملیات در برابر تعداد نیرو‌های شرکت کننده در آن تقریبا بالا بود، اما خاکریز‌ها حفظ شد و عراقی‌ها نتوانستند خاکریز را پس بگیرند و سرانجام همین امر، زمینه‌ساز شکست حصر آبادان در سه ماه بعد شد. در میان ۱۱۰ شهید عملیات «فرمانده کل قوا خمینی روح خدا» ۳ شهید فوق‌العاده از لحاظ تیم عملیاتی حضور داشتند. شهید منصور موحدی، شهید محمود پهلوان‌نژاد و شهید رضا رضایی بودند.

سردار جعفری همچنین گفت: در یکی دو سال ابتدایی جنگ روال به صورتی نبود که نیرو‌های هر شهر در یک گردان به‌خصوص استقرار پیدا کنند، اما غالب نیرو‌های شرکت کننده در عملیات فرمانده کل قوا خمینی روح خدا، از اصفهان بودند کمانکه رزمندگان خراسانی، مازندرانی، قمی، همدانی و خوزستانی بسیاری نیز در میان نیرو‌های پیاده حضور داشتند.

برکناری بنی‌صدر در افزایش روحیه رزمندگان بسیار موثر بود
امیر «نجاتعلی صادقی‌گویا» معاون و فرمانده آتشبار نیروی زمینی ارتش در دوران جنگ نیز در خصوص این عملیات به خبرنگار گروه سیاسی گفت: خبر عزل بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا حوالی ساعت ۲۳ شب ۲۰ خرداد سال ۱۳۶۰ از رادیو اعلام شد و عملیات «فرمانده کل قوا خمینی روح خدا» ساعت ۳:۳۰ بامداد ۲۱ خرداد، یعنی تنها ۵ ساعت پس از اعلام برکناری بنی‌صدر اجرا شد و اینکه بعضا گفته شود تمام نقشه‌های عملیات «فرمانده کل قوا  خمینی روح خدا» در همان ۴ _ ۵ ساعت پس از اعلام خبر برکناری بنی‌صدر طراحی و توسط نیرو‌های سپاه و ارتش اجرا شده، اصلا با عقل جور درنمی‌آید. مگر می‌شود همه امور مربوط به یک عملیات از طراحی گرفته تا شناسایی و اجرا، آن هم با وسعت منطقه‌ای غریب به ۳ کیلومتر مربع و با آن همه رزمنده سپاهی و بسیجی و ارتشی، تنها در ۴ ساعت انجام شده باشد؟ نیرو‌های ما از چند مدت پیش از عزل بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا، آماده اجرای عملیات «فرمانده کل قوا خمینی روح خدا» در منطقه دارخوین استان خوزستان بودند.  

امیر صادقی گویا همچنین با بیان اینکه برکناری بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا، علاوه بر آنکه نام عملیات را تغییر داد، در افزایش روحیه رزمندگان نیرو‌های خودی نیز بسیار موثر بود، خاطرنشان کرد: عملیات «فرمانده کل قوا خمینی روح خدا» بخشی از پازلی بود که باید قبل از انجام عملیات ثامن‌الائمه و شکست حصر آبادان، چیده می‌شد و بحمدالله با پیشروی موثر و فداکارانه نیرو‌های سپاه و بسیج و پشتیبانی هوشمندانه و علمی نیرو‌های ارتش، این عملیات به بهترین شکل ممکن انجام شد.