اسناد مکتوب شهدا چگونه نگهداری می‌شود؟
به گزارش خبرنگار گروه جامعه ، اسناد به جای مانده از شهدا و ایثارگران، گنجینه‌های ملی ارزشمندی برای کشور ما هستند. این آثار ارتباطبین گذشته و آینده انقلاب و دفاع مقدس ما را که طلایی‌ترین نقطه تاریخ معاصر ایران اسلامی ماست را برقرار می‌کند؛ بنابراین این اسناد گواهی خواهد داد که جمهوری اسلامی ایران مورد ظلم و ستم قرار گرفته و ایثارگران از جان خود برای دفاع از وطن گذشته اند.
با توجه به اهمیت حفظ و نگهداری این آثار برای آیندگان، بنیاد شهید و امور ایثارگران به با ایجاد اداره حفظ و نگهداری اسناد، به جمع آوری و نگهداری این آثار ارزشمند از شهدا، جانبازان و آزادگان در آرشیو‌هایی با استاندارد‌های علمی، پرداخته است. در ادامه به چگونگی فعالیت این مرکز می‌پردازیم:
اکبر صادقی رئیس اداره حفظ اسناد بنیاد شهید و امور ایثارگران درباره نحوه شکل گیری اداره جمع آوری اسناد اظهار کرد: اواسط دهه ۷۰، بر اساس مطالعات انجام شده، این نیاز احساس شد که اسناد فرهنگی باقی مانده از شهدا جمع آوری و نگهداری شود. این امر در همان دهه آغاز و به صورت طرح محوری و بر اساس نیاز، تا سال ۸۳ این کار انجام شد.
وی گفت: از سال ۸۳ به بعد و ادغام سه نهاد بنیاد شهید، بنیاد جانبازان و ستاد آزادگان و تشکیل نهادی به نام بنیاد شهید و امور ایثارگران و ایجاد معاونت پژوهش و اداره کل اسناد، طرحی جامع به عنوان «طرح جامع جمع آوری اسناد ایثارگران» برنامه ریزی شد.
صادقی ادامه داد: این طرح دارای دستورالعمل‌های خاصی بود. در این طرح هشت منبع اصلی شامل خانواده شهید، مسجد محل، بسیج محل، محلکار و محل تحصیل شهید و ... مشخص شد. در واقع همکاران ما در استان‌ها در این طرح پا به پای شهید از تولد تا شهادت به جمع آوری اسناد فرهنگی مربوط به شهدا اقدام کردند که این روش به «سیره پژوهشی» نیز معروف است.
رئیس اداره حفظ اسناد بنیاد افزود: ما ۱۹ نوع اثر فرهنگی تعریف کرده ایم که شامل مناجات نامه، دست نوشته، وصیتنامه، عکس، مقالات، داستان، کتاب، طراحی، نقاشی، شعر و ... است. در واقع تمام چیز‌هایی که سبقه فرهنگی دارد و به صورت مکتوب است. تولید کننده این آثار تنها خود شهدا و ایثارگران نیستند، بلکه اگر مطلبی به این عزیزان مرتبط باشد نیز جمع آوری شده است.
صادقی گفت: پس از ادغام سه نهاد ایثارگری، جامعه آماری نیز افزایش پیدا کرد؛ بنابراین شهدا، آزادگان و جانبازان ۷۰ درصد، در فاز اول طرح جامع مورد جمع آوری اسناد فرهنگی قرار گرفتند. در مجموع بیش از ۲۷۰ هزار نفر برای فاز اول طرح، انتخاب شدند. از این جامعه آماری ۲۶۰ هزار پرونده و حدود ۹ میلیون فایل سند داریم.
وی افزود: از سال ۸۳ تا ۹۱ جمع آوری فیزیکی آثار از سراسر کشور به انجام رسید. اما باید به این نکته توجه داشت که کار جمع آوری تمام نمی‌شود، زیرا هم تعداد شهدا در حال افزایش است و هم تکثر منبع وجود دارد، همچنین جانبازان ۷۰ درصد و آزادگان، در قید حیات و نیز در حال تولید سند هستند. در نتیجه باب جمع آوری آثار بسته نمی‌شود و تنها کاهش می‌یابد. بر اساس توصیه‌های اسنادی، موظف هستیم نسخه ثانویه‌ای از اسناد برای حفظ و نگهداری و بهره برداری داشته باشیم؛ بنابراین در کنار آرشیو فیزیکی، مخزن دیجیتال نیز ایجاد شده است.
از ابتدا تا انتهای جمع آوری اسناد
رئیس اداره حفظ اسناد بنیاد گفت: در ابتدا آثار در استان‌ها به صورت فیزیکی از منابع مختلف، جمع آوری و در مرکز استان از آثار نسخه پشتیبان ایجاد و سپس اسناد به اداره کل اسناد ستاد ارسال می‌شود.
وی افزود: در اداره کل اسناد بنیاد شهید و امور ایثارگران، برای انجام کار‌های مربوط به نگهداری سه مرحله وجود دارد. مرحله اول جمع آوری و مستندسازی نام دارد. در این مرحله اسناد بررسی می‌شوند که با آمار ارسالی استان ها، مغایرتی نداشته باشند. در مرحله دوم که تنظیم و ساماندهی نام دارد، چند کار مهم انجام می‌شود. در ابتدا از اسناد، نسخه دیجیتالی تهیه می‌شود که زیر ساخت مخزن دیجیتالی است. همچنین نامگذاری و کدگذاری فایل‌ها و اصلاح ایرادات نیز در این مرحله انجام می‌شود.
وی افزود: مرحله سوم، حفظ و نگهداری است که دارای بخش‌های مختلفی می‌باشد. در این مرحله اسناد جدید در بیگ باکس‌های خاص به مرکز اسناد ملی فرستاده می‌شود تا با گاز اتیلن اکساید ضدعفونی صورت گیرد که تا یک سال ماندگاری دارد و ما هر ساله ان‌ها را ضدعفونی می‌کنیم. بعد از ضدعفونی، تشکیل یا تکمیل پرونده فرهنگی صورت می‌گیرد که در واقع همان به روزرسانی پرونده‌ها و غنی سازی آرشیو است.
رئیس اداره حفظ اسناد بنیاد افزود: در آخر، تمام توان خود را به کار می‌گیریم که شرایط مناسب و محیط امنی برای اسناد باقی مانده به وجود بیاوریم که ماندگاری آن‌ها را بتوانیم تا چند نسل تضمین کنیم.
وی گفت: یکی از کار‌های مهم در این بخش، مرمت آثار است. اکثر این آثار عمری سی ساله دارد، زیرا کاغذ‌های مورد استفاده در آن زمان، دوامزیادی نداشت. در نتیجه این آثار نیازمند بازسازی با هزینه زیاد است.
صادقی ادامه داد: آثار مرمت شده همانند یک نوزادست که به مراقب‌های بیشتری نیاز دارد. در صورت خروج این آثار از محیط ایزوله، بسیار زودتر از قبل تخریب می‌شود.
رئیس اداره حفظ اسناد بنیاد بیان کرد: در حال حاضر آرشیو ستاد مرکز، دو قسمت دارد. یک قسمت مختص آثار شهدا و قسمت دیگر به آثارجانبازان ۷۰ درصد و آزادگان تعلق دارد. البته لازم به یادآوری است که در این آرشیو، اسناد اصلی نگهداری می‌شود و در آرشیو استان‌ها تنها کپی آثار وجود دارد.
صادقی اظهار کرد: ۶۴ درصد از ۹ میلیون فایل موجود در آرشیو، اسناد اصل است. نسخه اصل بقیه اسناد یا در دسترس بنیاد نبوده یا قبل از جمع اوری از بین رفته است. در مجموع از ۹۵ درصد جامعه هدف مرحله اول، سند جمه اوری شده است.
وی افزود: در مخزن آرشیو، اقداماتی شامل مقاوم سازی ساختمان در برابر آسیب‌های احتمالی مانند زلزله و آتش سوزی، ایزوله بودن، داشتن قابلیت تخلیه، سیستم تهویه مناسب برای کنترل دما و رطوبت انجام می‌گیرد. همچنین سالی چندبار ضدعفونی محیط نیز انجام می‌شود و برای ورود باید از روپوش و دستکش و پاپوش مخصوص استفاده شود.
حفظ آثار ایثارگران برای اثبات حقانیت ایران ضروری است
سعید گنجی رئیس اداره جمع آوری اسناد و مستندسازی بنیاد شهید و امور ایثارگران اظهار کرد: این اسناد گنجینه‌های ارزشمندی برای کشور ما است که ارتباط بین گذشته و آینده را برقرار می‌کند. همچنین این اسناد گواهی خواهد داد شهدا و ایثارگران برای حفظوطن، از جان خود بدون چشمداشتی گذشته اند.
رئیس اداره جمع آوری اسناد و مستندسازی ادامه داد: تاکنون ۹ میلیون سند از آثار شهدا، جانبازان ۷۰ درصد و آزادگان جمع آوری شده است که به شیوه علمی و استاندارد در آرشیو بنیاد نگهداری می‌شود.
وی افزود: گردآوری اسناد شفاهی ایثارگران که مکمل آثار مکتوب است نیز جز وظایف ماست که از سال ۹۲ آغاز شده است. این اسناد شفاهی شامل خاطره نگاری والدین شهدا است. در این راستا در مجموع ۳۰ هزار مصاحبه تصویری از والدین شهدا تهیه شده است نزدیک به شش هزار مصاحبه در آرشیو نگهداری می‌شود و در سنوات آینده این مسیر ادامه می‌یابد.
گنجی ادامه داد: هدف از انجام این مصاحبه‌ها ترویج سبک زندگی شهداست و اگاهی از نوع تربیت ایشان توسط ولدین است.
محمد رضا مهری کارشناس مرمت و جانباز ۷۰ درصد در گفتگو با حیات اظهار کرد: آثار پس از جمع آوری و تشکیل پرونده، بر اساس میزانتخریب طبقه بندی و در صورت نیاز به بخش مرمت ارسال می‌شود.
وی افزود: این اسناد به دلیل نگهداری در شرایط نامناسب، رو به تخریب است و اکثر آثار در اثر پوسیدگی، پارگی، لکه خون و ... نیاز به مرمت دارد.
مرمت آثار فرهنگی شهدا، بسیار هزینه بر است
صالح ایمانی مسئول پروژه مرمت آثار فرهنگی بنیاد شهید و امور ایثارگران اظهار کرد: برخی از اسناد موجود در آرشیو مرکز اسناد بنیاد شهید به علت عوامل آسیب رسانی مثل رطوبت بالا، قارچ و باکتری، موریانه، اسیدیته بالا، لکه خون، آثار تیر و ترکش و ... دچار تخریب‌های فیزیکی و شیمیایی شده اند و نیازمند مرمت و حفاظت هستند.
وی با اشاره به این که شیوه مرمت ما مرمت خشک نام دارد، افزود: طبق مبانی بین المللی مرمت هر اثر هنری، فرهنگی و تاریخی که دچار یا در معرض تخریب هستند باید با جدیدترین روش‌ها و بالاترین حد استاندارد، با کمترین دخالت و عمل تخریبی و با استفاده از مواد برگشت پذیر، عملیات مرمت آن‌ها اجرا شود تا این آثار دست به دست به نسل آینده منتقل شود.
ایمانی ادامه داد: در کارگاه مرمت اسناد بنیاد شهید و امور ایثارگران، با این نگرش و با استفاده از افراد متخصص و هنرمند، چندین سال است که مرمت اسناد اجرا می‌شود. اقدامات اجرایی در این کارگاه شامل پاکسازی فیزیکی و شمیایی، ضد عفونی، اسیدزدایی و لکه برداری، صاف کردن خطوط تاخوردگی، تثبیت و استحکام بخشی با استفاده از چسب‌های مرمتی و کاغذ‌های تی شو است.
وی گفت: مرمت این آثار هزینه بالایی دارد، زیرا مواد مصرفی در این کار، وارداتی است با این حال ارزش اسناد ان قدر زیاد است که این هزینه‌ها تامین می‌شود، زیرا مرمت باعث افزایش طول عمر آثار و حفاظت در برابر آسیب‌های بعدی می‌شود.
