حد ترخص چیست و مقدار آن چقدر است + تفاوت مسافت شرعی و حد ترخص
- «مسافت شرعی» و «حَدِّ تَرَخُّص» دو عنوان فقهی هستند که احکام خاص خود را دارند. مانند این که اگر روزه داری به قصد رسیدن یا عبور از مسافت شرعی از حد ترخص گذشت حکم روزه از او برداشته شده و روزه‌اش باطل می شود .
قبل از پرداختن به برخی مسائل که این دو عنوان دخالت مستقیم در آن دارند ابتدا باید روشن شود که مسافت شرعی چیست و میزان حد ترخص چقدر است.
مسافت شرعی چند کیلومتر است؟
اگر مسافتی که مسافر می‌خواهد طی کند حداقل ۸ فرسخ (رفت و برگشت) باشد، نمازش را در سفر باید شکسته بخواند و مراجع تقلید در مورد تعیین مقدار ۸ فرسخ اختلاف نظر دارند، که مشهور آن حداقل ۴۱ و حداکثر ۴۵ کیلومتر است. شایان ذکر است که ابتدای مسافت مذکور، از آخرین منازل مسکونی شهر محاسبه می‌گردد.
پاسخ دفاتر مراجع عظام تقلید به مقدار مسافت شرعی
حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مدظله العالی):
چنانچه بخواهید از راهى که هشت فرسخ است به آنجا بروید، باید نماز را شکسته بخوانید و اگر از راهى که هشت فرسخ نیست بروید باید تمام بخوانید.
ابتداى هشت فرسخ را باید از خانه‌هاى آخر شهر حساب نمایید.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی):
معیار مسیری است که از آن مسیر می‌رود.
آخرین خانه‌های شهر ملاک است.
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مدظله العالی):
اگر از راهی رود که از شهر خارج می‌شود و فاصله اش تا مقصد حدوداً ۴۵ کیلومتر اگر نخواهد برگردد و یا ۵/۲۲ کیلومتر اگر بنای بازگشت دارد مسافر است و نمازش شکسته می‌شود و خانه‌های آخر شهر ابتدای سفر او محسوب می‌گردد، اما اگر از راهی که تماماً شهر است تا مقصد می‌رود و اتصال خانه‌ها تا مقصد ادامه دارد مسافر نیست و نمازش تمام است.
خانه‌های مسکونی آخر شهر در حکم دیوار شهر است و انتهای شهر و ابتدای سفر حساب می‌شود. والله العالم
حضرت آیت الله مهدی هادوی تهرانی (دامت برکاته):
معیار سفر شرعی که موجب شکسته شدن نماز یا سقوط وجوب روزه می‌شود «یک روز راه» است. مراد از «روز» در مقابل «شب» است و برکوتاه‌ترین روز نیز صادق است، و مقصود از «یک روز راه» مسافتی است که وسائط نقلیه عمومی در مدت یک روز به صورت متعارف طی می‌کنند.
با این وصف، اگر شخصی سفری انجام دهد که رفت و برگشت وی معادل این مقدار مسافت باشد، نماز وی شکسته می‌شود و روزه بر او واجب نیست.
مسافت سفر از انتهای شهر – یعنی دیوار آخرین خانه‌ها یا تأسیسات شهر- محاسبه می‌شود.
تفاوت مسافت شرعی و حد ترخص
یکی از شرایط شکسته شدن نماز مسافر آن است که مسافر تصمیم داشته باشد دست‌کم ۸ فرسخ شرعی) بین ۴۰ تا ۴۵ کیلومتر) مسافرت کند. به ۸ فرسخ، مسافت شرعی گفته می‌شود.
مسافر زمانی می‌تواند نمازش را شکسته بخواند یا روزه‌اش را افطار کند که مقدار معینی از مسیر را طی کرده باشد. این مقدار معین حد ترخص نامیده شده است. همین معیار هنگام رسیدن به وطن یا رسیدن به جایی که اقامت در آن بیش از ده روز باشد نیز جاری است.
سوالات متداول درباره حد ترخص و مسافت شرعی
یک فرسخ شرعی چند کیلومتر است؟
فرسخ؛ یکی از واحد‌های اندازه‌گیری مسافت است. هر فرسخ، سه مِیل و هر میل، بنابر نظر مشهور فق‌ها - چهار هزار ذراع و طول هر ذراع نیز ۲۴ انگشت یا دو وجب شخص معمولى است. بنابراین، فرسخ، بر حسب ذراع دوازده هزار ذراع خواهد بود که مقدار آن بر حسب کیلومتر، به طور تقریبى بین پنج تا پنج و نیم کیلومتر محاسبه شده است.
شایان ذکر است؛ فق‌ها از احکام مرتبط با فرسخ، در باب‌هایى؛ نظیر نماز، حج و تجارت سخن گفتهاند.
آیا ملاک عبور از وطن، حد ترخص است یا داخل شدن در وطن؟
پاسخ حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است:
ملاک دخول در وطن است. هرچند هشت فرسخ، ملاک سفر شرعی که موجب قصر می‌شود نیست بلکه ملاک آن یک روز راه توسط وسایل نقلیه عمومی متعارف است که در جای خود توضیح داده شده است.
معیار حدّ ترخّص شنیدن اذان و دیدن دیوار‌های شهر است، آیا یکی از آن دو کافی است یا این‌که باید هر دو با هم وجود داشته باشند؟
احوط، رعایت هر دو علامت است، هرچند بعید نیست که شنیده نشدن اذان برای تعیین حدّ ترخّص کافی باشد.
آیا معیار حدّ ترخّص شنیدن صدای اذان از خانه‌های طرفی است که مسافر از آن طرف شهر خارج یا داخل آن می‌شود، یا این‌که معیار اذان وسط شهر است؟
معیار، شنیدن اذان آخر شهر از طرفی است که مسافر از آن خارج و یا داخل آن می‌شود.
دو نکته مهم درباره حدترخص و مسافت شرعی.۱ در راه رفتن به سفر
کسی که قصد سفر به مسافت شرعی و یا بیش از آن را دارد وقتی نمازش شکسته و حکم روزه از او برداشته می‌شود که به حد ترخص برسد و از آن عبور کند. بنابراین:
کسی که قصد سفر به مسافت شرعی را ندارد مثلا تصمیم دارد تا ۱۹ کیلومتری شهر خود برود یا قصد دارد که مثلا به ۳۵ کیلومتری شهر خود سفر کند، اما هنوز در شهر است و یا به حد ترخص نرسیده است؛ حق ندارد و نباید نماز را شکسته بخواند یا کاری انجام دهد که روزه اش باطل شود.
محدوده ترخُّص محدوده‌ای است که از آخرین نقطه عرفی شهر یا روستا شروع می‌شود و حد نهایی آن محلی است که از آنجا دیوار شهر یا دیوار آخرین خانه‌های شهر دیده نمی‌شود و اذان شهر شنیده نمی‌شود؛ البته به شرطی که مانعی برای دیدن و شنیدن وجود نداشته باشد و اذان نیز بدون بلندگو گفته شود
برخی بر اثر عدم اطلاع از این مسأله صبح روزی که قصد مسافرت به بیش از مسافت شرعی را دارند در خانه خود صبحانه مفصلی خورده و بعد راهی سفر می‌شوند که این با توجه به حکمی که بیان شد شرعا حرام و موجب کفاره می‌شود. این افراد تا زمانی که به حد ترخص نرسیده اند باید به مانند سایر روزه داران، هم نیت روزه کنند و هم به مانند آن‌ها کاری نکنند که روزه شان باطل شود. این عده باید صبر کنند تا به حد ترخص برسند از آنجا به بعد است که آن‌ها مجاز به خوردن و آشامیدن می‌شوند..۲ در راه برگشت به وطن
کسی که مسافر است و در راه بازگشت به وطن خویش است؛ اگر کاری که روزه را باطل می‌کند از او سر نزده باشد و تا قبل از آنکه اذان ظهر بگویند به حد ترخص برسد لازم است همانجا نیت روزه کرده و روزه آن روز را بگیرد. ضمن آنکه نمازش هم به محض ورود به محدوده ترخص، کامل خواهد شد.
