معرفی جمعه‌مسجد اردبیل
به گزارش گروه فضای مجازی ، جمعه‌مسجد اردبیل ازمهمترین وقدیمی‌ترین مساجد اسلامی ایران و آذربایجان به شمار می‌رود که در شهر اردبیل واقع شده است و دوره ساخت این مسجد مربوط به دوره سلجوقیان است.
در بدنه مناره مسجد فرمان اوزون حسن آق قویونلو و کتیبه‌ای که تاریخ ۸۷۸ هجری را دارد و ابعاد آن ۸۰/۹ × ۵۰/۱۲ متر می‌باشد قرار گرفته و سازه اصلی مسجد از نوع آجر می‌باشد.
این مسجد در کنار آتشکده ای قرار گرفته و ساختمان قبلی آن مربوط به آتشکده بوده‌است .
جمعه مسجد شامل حیاط و ایوان و طاق باشکوهی بوده که در حمله مغولها تخریب شده اما در حال حاضر قسمتی از مسجد سالم است.
در برخی از نسخه‌ها و کتابها از این مسجد بعنوان مسجد جامع نیز یاد شده است اما اینکه این مسجد در چه تاریخی پیش از اسلام ساخته شده اطلاعاتی در دست نیست اما بررسی‌هایی که هیئت کاوشگری ایرانی انجام داده‌است نشان می‌دهد این مسجد در قرون اولیه اسلامی ساخته شده‌است.
مسجد دوره‌های سلجوقی و ایلخانی بسیار گسترده‌تر و عظیم تر و وسیع تر از بنای مکعبی فعلی بوده و بنای سرپای موجود صرفاً گنبدخانه و ایوان مسجد بزرگ را تشکیل می‌داده‌است.
تک منار استوانه‌ای شکل آجری آن از یادگارهای زمان سلجوقی است.
آخرین مرمت جمعه‌مسجد اردبیل در دوران ایلخانی بوده است.
کاوشهای باستان‌شناسی که برای شناخت مختصات تاریخی بنا از سال ۱۳۶۷ توسط سازمان میراث فرهنگی شروع شد و پس از خاکبرداری از لایه‌های خاک و برچیدن قبرهای متاخر، سرستون‌های آجری و قسمتی از دیوار شبستان مسجد عتیق را که متعلق به دوره ایلخانی بوده از خاک بیرون آورد که تاریخ روشن مسجد و چگونگی الحاقات و تکامل آنرا طی ادوار مختلف را تا حدی مشخص نمود و قرار است نتایج این تحقیق توسط هیئت علمی تدوین و مشخص گردد.
وجود آجرهای مستعمل در این بنا، تزیینات کاشیکاری و گچبری و نقش مهرها در بندکشی و فواصل آجرها قابل مقایسه با سایر بناهای دوره سلجوقی در آذربایجان است.
علت اصلی انهدام و خرابی مسجد، زلزله شدیدی بوده که موجب تخریب این بنا شده‌است. تعمیرات که در قرن هفتم، قسمت اساسی بنا و گنبد آن صورت گرفته‌است.
شکل گیری و نقشه مسجد جمعه اردبیل بر خلاف مساجد دوره سلجوقی که اغلب به صورت چهار ایوانی بنا می‌شده ساخته شده‌است.
این موضوع یکی از مختصات استثنایی پلان مسجد جمعه اردبیل محسوب می‌شود.
در زیر تالار اصلی این مسجد، به منظور سهولت در عبور و مرور مردم و دسته‌ها و اجتماعات، دهلیزها و راهروهایی به صورت شبکه‌ای منظم و محاسبه شده ساخته شده‌است که در فاصله هر دو متر به صورت چهار راهی متقاطع این معبرها دیده می‌شوند و بلندی هر یک از این راهروهای زیرزمینی ۱۹۰ سانتی‌متر و دارای ۸۰ سانتی‌متر پهنا می‌باشد.
بنای اصلی جمعه‌مسجد اردبیل هم اکنون یک محوطه مکعبی آن سرپاست، در دوره آبادانی دارای گنبدی بوده که گریو گنبد آن دارای ترکیبهای متعدد منشوری بسیار زیباست که قطاربندی با تزیینات کاشی معرق دارد و کاربندی زیر گنبد نیز بدین شکل بوده که در هر یک از گوشه‌های این مربع سه کنج با لچکیهای بزرگی ساخته شده که هریک دارای دو روزن مستطیلی شکل برای نورگیری و کسب روشنایی برای محوطه محراب بوده‌است.
محوطه اصلی و مربع شکل مسجد در قسمت غربی و شرقی دارای طاقنماهای متعدد است که در هر بدنه تعداد آنها سه دهنه‌است که در میان هر یک از طاقنماها راهروهای باریکی به صورت معبر به قسمت‌های مختلف مسجد از جمله به نمازخانه و شبستان بزرگ راه پیدا می‌کند.
در طول این سال ها صدمات زیادی به مسجد جمعه اردبیل وارد شده است که آخرین و جدیدی‌ترین آن به سال ۱۳۵۷ برمی گردد و در طی آن در جریان ساخت و توسعه امتداد خیابان سیمتری، بخش زیادی از تپه تاریخی از بین رفت و بدنه شرقی محوطه محراب مسجد دچار شکستگی و رانش شد.
جمعه‌مسجد اردبیل در حال حاضر به دلیل قرار گرفتن در مسیر حرکت وسایط نقلیه سنگین در معرض لرزش و فرسایش قرار دارد و خطر تخریب و فرسودگی آنرا تهدید می‌کند.
