فعلا نمی‌توان از تغییر اردوگاه مصر در معادلات منطقه‌ای سخن به میان آورد/ طرح‌های سیاسی و نظامی عربستان برای به چالش کشیدن جایگاه مصر در جهان عرب

علیرضا میریوسفی رئیس گروه مطالعات خاورمیانه دفتر مطالعات سیاسی  و بین المللی وزارت امور خارجه، در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی با اشاره به تشدید تنش‌ها در روابط مصر و عربستان سعودی، اظهار کرد: تنش در روابط مصر و عربستان از ژانویه 2015 و پس از درگذشت ملک عبدالله در عربستان و به چالش کشیده شدن نقش سنتی نظامی و سیاسی مصر در جهان عرب توسط عربستان آغاز و در یکسال و نیم اخیر گسترش یافته است.

وی ادامه داد: از نظر تاریخی، پس از فروکش کردن تنش‌ها میان قاهره و ریاض که در طی دهه‌های 60 و 70 میلادی اوج گرفته بود، و بطور مشخص از سال 1978 میلادی، به طور سنتی یک تقسیم‌بندی در جهان عرب پذیرفته شد که بر مبنای آن، رهبری سیاسی و نظامی اعراب بر عهده مصر و رهبری مذهبی و اقتصادی آن‌ها بر عهده سعودی‌ها باشد.

متلاطم شدن روابط ریاض و قاهره پس از اتفاقات سال 2011

این کارشناس مسائل غرب آسیا با اشاره به متلاطم شدن روابط قاهره و ریاض پس از اتفاقات سال 2011 و روی کار آمدن دولتی اخوانی در مصر، گفت: علی رغم تلاش دولت اخوانی مصر برای نزدیکی به سعودی‌ها، آن‌ها  اخوان‌المسلمین را رقیبی ایدئولوژیک برای خود می‌دانستند و از سقوط دولت مرسی در مصر و روی کار آمدن حکومتی نظامی در این کشور حمایت کردند و نسبت به دولت جدید مصر رویکردی مثبت اتخاذ کردند.  

میر یوسفی با اشاره به حمایت‌های مالی دولت سعودی از قاهره پس از جابجایی قدرت در مصر، تصریح کرد: پس از روی کار آمدن دولت جدید در مصر و کنار گذاشته شدن دولت اخوانی، واشنگتن تهدید کرد که قرارداد مساعدت 1.2 میلیاردی دلاری به ارتش این کشور را ملغی می‌کند؛ در مقابل و در همان زمان عربستان سعودی و امارات به منظور حمایت از دولت تازه کار مصر، آمادگی خود را برای پرداخت 8.5 میلیارد دلار به مصر به جای این کمک 1.2 میلیارد دلاری اعلام کردند.

تغییر هیئت حاکمه عربستان و تلاش سعودی‌ها برای به چالش کشیدن جایگاه مصر در جهان عرب

رئیس گروه مطالعات خاورمیانه با بیان اینکه روابط ریاض با دولت السیسی در مصر تا ژانویه 2015 که هیئت حاکمه عربستان سعودی تغییر نکرده بود، مطلوب به نظر می‌رسید، افزود: پس از تغییر هیئت حاکمه عربستان بواسطه درگذشت ملک عبدالله، روابط ریاض با دولت مصر دستخوش چالش هایی شد و سردمداران تازه به قدرت رسیده سعودی و به ویژه "محمد بن سلمان" وزیر دفاع متنفذ این کشور بر آن شدند تا رهبری سیاسی و نظامی مصر در جهان عرب را به چالش بکشند.


میریوسفی با اشاره به طرح‌های مقامات جدید سعودی برای جایگزینی جایگاه سنتی مصر در جهان عرب، گفت: طرح ایجاد ناتوی عربی از سوی عربستان سعودی و همچنین ایده تشکیل نیروهای واکنش سریع در خاورمیانه به فرماندهی عربستان که در نشست کمپ دیوید بین رئیس جمهور آمریکا و سران کشورهای حاشیه خلیج فارس به تصویب رسید، حساسیت قاهره را برانگیخت.

وی ادامه داد: پس از طرح‌ ایده‌های حکومت سعودی‌ که به معنی تنزل جایگاه سیاسی و نظامی مصر در جهان عرب ارزیابی شد، مقامات مصری در مقام مقابل به مثل برآمدند و پیشنهاد تشکیل ارتش عربی را مطرح کردند که البته این امر با همراهی و موافقت عملی سران سعودی همراه نشد و روابط قاهره و ریاض را به تدریج با تنش روبرو کرد.

تنگناهای بودجه‌ای عربستان و تاثیر این امر بر کمک‌های مالی ریاض به متحدانش

رئیس گروه مطالعات خاورمیانه در ادامه با اشاره به تنگناهای مالی و بودجه‌ای عربستان سعودی به واسطه کاهش مداوم قیمت نفت، جنگ یمن و سوریه و تاثیر این امر بر کم و کیف حمایت‌های مالی ریاض از متحدان منطقه‌ای‌اش، گفت: عربستان سعودی بر اثر کاهش مداوم قیمت نفت و جنگ‌های مستقیم و غیرمستقیم،  دچار بحران مالی و کسری بودجه شد و این امر از توان این کشور برای ارائه کمک‌های مالی به مصر و سایر کشورهای منطقه‌ای هم سو با ریاض را کاست.

میریوسفی تصریح کرد: اگر چه اخیرا اعلام شد که اعطای کمک‌های نفتی شرکت آرامکو به مصر پس از رای مثبتی که قاهره در شورای امنیت به قطعنامه پیشنهادی روسیه در مورد سوریه داد، قطع شد، ولی پیش از آن نیز اخباری دال بر قطع این کمک ها منتشر شده بود.

خودداری مصر از اعزام نیروی زمینی به یمن

وی نخستین نشانه شکاف در روابط عربستان و مصر در قبال سیاست‌های توسعه طلبانه حکمرانان سعودی را خودداری مصر از اعزام نیرو زمینی به یمن، دانست و گفت: مطابق با برنامه‌ریزی اولیه سعودی‌ها برای تجاوز به یمن، کشورهای مصر و پاکستان باید نیروی زمینی این عملیات موسوم به "طوفان سهمگین" را تدارک می‌دیدند که پس از استنکاف قاهره و اسلام آباد از انجام این کار، در برنامه ریزی سعودی‌ها جهت اشغال یمن خلل ایجاد شد و این  امر نیز در تشدید واگرایی عربستان و مصر موثر بود. 

فعلا نمی‌توان از تغییر اردوگاه مصر در معادلات منطقه‌ای سخن به میان آورد

این کارشناس مسائل خاورمیانه با بیان اینکه فعلا نمی‌توان از تغییر اردوگاه مصر در معادلات منطقه‌ای سخن به میان آورد، تصریح کرد: در حال حاضر صحبت از تغییر استراتژی و دگرگونی راهبردی کلان در مواضع و رفتار منطقه‌ای مصر زود است و تحرکات اخیر قاهره را بیشتر می‌توان اقدامات تاکتیکی به منظور افزایش توان چانه زنی و نفوذ مصر در خاورمیانه و جهان عرب ارزیابی نمود.


وی با اشاره به حضور مصر در نشست لوزان پیرامون بحران سوریه و تغییری که بواسطه این حضور در ترکیب نامتوازن اولیه این نشست، ایجاد شد، بیان داشت:  مواضع مصر در قبال بحران سوریه از همان آغاز شکل‌گیری این بحران، به غیر از بخش انتهایی زمامداری آقای مرسی، با دیگر کشورهای عربی و بویژه مقامات سعودی زاویه داشت و اینچنین نبود که قاهره و ریاض پیرامون بحران سوریه اشتراک نظر کاملی داشته باشند.

مواضع مصر در قبال جهت گیری‌های منطقه‌ای عربستان

میریوسفی افزود: در اوایل دولت آقای مرسی، وی با اخراج سوریه از اتحادیه عرب مخالفت کرد و حتی طرح تشکیل یک کمیته چهارگانه متشکل از ایران، ترکیه، مصر و عربستان برای حل موضوع سوریه را ارائه کرد  که با مخالفت ریاض مواجه شد. با این حال، در اواخر دولت وی، مصر تلاش نمود تا مواضع خود را به عربستان بر ضد سوریه نزدیک‌تر نماید که البته این دوران به سقوط دولت وی منتهی شد و طولانی نبود.


رئیس گروه مطالعات خاورمیانه با بیان اینکه شرایط در منطقه غرب آسیا به شدت شکننده است، اظهار کرد: ائتلاف‌ها و همکاری‌ها دولت‌ها در این منطقه دوام چندانی ندارد و هر لحظه امکان دارد تغییراتی تاکتیکی در ائتلاف‌های منطقه‌ای رخ دهد. به همین خاطر هم احتمال تغییر ائتلاف‌ها و اتحادهای مصر با سایر کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای وجود دارد و هم نمی‌توان روی بلندمدت بودن این تغییرات خیلی حساب کرد.

میریوسفی در پایان خاطرنشان کرد: فعلا دو موضوع مهم و تعیین کننده سرنوشت حلب در سوریه و موصل در عراق مطرح است و اتحادها و اعلام مواضع پایدار از سوی کشورهای منطقه پس از رفع تکلیف این دو پرونده مهم مشخص خواهد شد.